۲۵۳۳
۰
۱۳۹۶/۱۱/۱۹
خواجه اختیار منشی(زنده در 975ق)

خواجه اختیار منشی(زنده در 975ق)

پدیدآور: حمیدرضا قلیچ خانی ناشر: پیکرهتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهران

خلاصه

خواجه اختیار منشی گنابادی، مشهورترین و نامدارترین خوشنویس تعلیق به شمار می رود و همین نکته سبب شده تا آثار وی علاقمندان بسیاری داشته باشد و بیش از دیگر تعلیق نویسان مورد نقل و جعل قرار گیرد. در این کتاب علاوه بر زندگینامه ی این هنرمند، نمونه هایی از آثار مجعول وی نیز معرفی و بررسی شده است.

معرفی کتاب

بنابر بیشتر منابع، خط تعلیق را نخستین خط ایرانی می دانیم که برای نوشتن اسناد و مکاتبات فارسی وضع شده؛ این خط با همه ی دلفریبی های بصری اش، خوانایی کافی را برای کتابت متون فارسی و همگانی شدن نداشت و از این رو خط نستعلیق اندک اندک از اواسط سده ی هشتم هجری، به یاری تعلیق شتافت و نه تنها تعلیق را منسوخ نکرد، بلکه در حفظ و ثبات جایگاه و موقعیت تعلیق در امور دیوانی، نقش به سزایی را ایفا کرد. در واقع نستعلیق را می توان منسوخ کننده ی خط نسخ در حوزه ی کتابت متون فارسی دانست، چرا که نستعلیق از اوایل سده ی نهم هجری برای کتابت متون فارسی عهده دار نقش اصلی شد و خط نسخ هم چنان وظیفه ی کتابت «قرآن» و برخی متون دینی را ادامه داد. سومین خط ایرانی، شکسته نستعلیق است و محمد شفیع هروی و مرتضی قلی شاملو را در نیمه ی دوم سده ی یازدهم هجری قانونمند کننده ی آن دانسته اند. با این حال نمونه هایی از شکسته نستعلیق که پیش از سده ی یازدهم کتابت شده نیز در دست است و هم چنین باید یادآور شوم که خط شکسته نستعلیق، بدان سان که در ادامه ی نستعلیق و وام دار آن است، در ساختار حروف و اتصالات تحت تأثیر خط شکسته ی نستعلیق است. از آن جا که خط تعلیق در اسناد و مکاتبات دیوانی رواج داشت و اغلب در حلقه ی منشیان و دبیران بود. به سان خط نسخ و نستعلیق جایگاهی همگانی و شناخته شده نداشت و از این رو منشیان و کاتبان تعلیق با پادشاهان و امرا در ارتباط بودند و طبیعتا عامه ی مردم مخاطب ایشان نبودند؛ در نتیجه خط تعلیق چنان که شایسته و بایسته ی اوست، شناسایی و معرفی نشده و هیچ پژوهش در خوری در باب این خط و هنرمندانش، طبع را به زیور خویش نیاراسته است. از دلایل مهم گمنام ماندن تعلیق نویسان، یکی این است که در تذکره ها و رسالات خوشنویسی به اندازه ی دیگر خوشنویسان جدی گرفته نشده اند و آن ها را منشی و دبیر قلمداد کرده اند و از سوی دیگر، بسیاری از آثار چشمگیر ایشان در حوزه ی نسخه های منشآت،  دستور ترسل، اسناد، فرامین و جز این ها قرار دارد و بنا بر سند بودن آن ها، کاتب امکان نوشتن نام خود را نداشت و به ندرت در دسترس اشخاص غیر دولتی قرار می گرفت؛ هم چنین آثار تعلیق تا سده ی دهم، به ندرت به شکل قطعه و رقعه های مستقل و هنری تولید شده و به دست علاقه مندان می رسید. بیشتر منابع، خواجه تاج سلماین اصفهانی را مبدع خط تعلیق دانسته اند، اما می دانیم که آثار بسیاری به خط تعلیق از سده های پیش از وی دیده شده است و از این رو سزاوار است که وی را قانونمند کننده ی شکسته ی تعلیق بدانیم. خواجه اختیار منشی گنابادی مشهورترین و نامدارترین خوشنویس تعلیق بشمار می رود. گویی نام وی و تعلیق بیش از هر هنرمندی به هم گره خورده است و این بخت یاری، حاصل نبوغ، استعداد و پرکاری وی است. وی در نیمه دوم سده ی دهم هجری در هرات به خوشنویسی اشتغال داشت و خوشبختانه آثار فراوانی از وی در موزه ها،  کتابخانه ها و مجموعه های خصوصی ایران و جهان به یادگار مانده است؛ با وجود این وی و آثارش آن گونه که باید شناسایی، بررسی و معرفی نشده است.

امروزه که میراث ارزشمندی از خطوط و نقوشی به مثابه ی ثروتی فرهنگی که در دراز مدت ارزشمندتر از کالایی چون نفت است، در دست طراحان گرافیک، دکوراسیون، مد و جز این هاست، لزوم توجه به داشته های خوشنویسی و خصوصا خطوط ایرانی، بیش از پیش ضروری می نماید. همان گونه که در سال 1339 ش. آگاهانه از خط تعلیق استاد مرتضی عبدالرسولی (ف. 1373 ش) برای کاشیکاری آرامگاه خیام نیشابوری استفاده شد، این خط در عرصه ی معماری، گرافیک و نقاشیخط، قابلیت های نامحدودی دارد.

این شیفته و خادم خوشنویسی ایرانی از اوایل دهه ی هشتاد عزمش را بر تدوین «دانشنامه ی خط تعلیق» جزم کرده است؛ هرچند نیک می داند که پژوهش هایی از این دست، با نبود بستر کافی از منابع و پژوهش های بنیادی، سنگلاخی دشوار است. کتاب خواجه اختیار منشی، برگ هایی از آن پژوهش درازآهنگ است و امید است که به زودی امکان تکمیل و نشر «دانشنامه ی خط تعلیق»، نیز فراهم گردد و بتواند محرک و مشوق هنرمندان جوان شود و افزون بر بازشناسی این خط، سبب ساز موجی از قابلیت های تعلیق در هنرهایی چون تایپوگرافی، گرافیک، دکوراسیون، طراحی داخلی و جز این ها باشد.

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

بریتانیا و کشور حائل: فروپاشی امپراتوری ایران 1914-1890

بریتانیا و کشور حائل: فروپاشی امپراتوری ایران 1914-1890

دیوید مک لین

کتاب حاضر با تکیه بر منابع و اسناد دست اول، دورنمایی از جایگاه ایران در رقابت روس و انگلیس در اواخر

دیگر آثار نویسنده

زرافشان: فرهنگ اصطلاحات و ترکیبات خوشنویسی، کتاب آرایی و نسخه‌پردازی در شعر فارسی

زرافشان: فرهنگ اصطلاحات و ترکیبات خوشنویسی، کتاب آرایی و نسخه‌پردازی در شعر فارسی

حمیدرضا قلیچ خانی

این فرهنگ معرّف اصطلاحات هنرهای نسخه‌پردازی و کتاب‌آرایی ایرانی و انعکاسشان در شعر پارسی است.