معرفی کتاب

اکتشافات باستان شناسی در دهلران از زمستان 1902- 1903 آغاز شد. در این زمان یک تیم فرانسوی با سرپرستی گویتر و لامپر به مدت دو ماه در تپه موسیان حفاری کرده و چند تپه دیگر نیز مورد بررسی قرار گرفت. بعد از این فصل کوتاه که توسط گوتیر و لامپر در یک گزارش مفصل (1905) به نگارش درآمد، فعالیت های باستان شناسی نزدیک به شش سال متوقف شد. تنها عملیات اکتشافی قبل از جنگ جهانی اول توسط یک شرکت اکتشافی نفت با احداث یک خط آهن از عماره که تا کوهپیایه ها امتداد دارد، صورت گرفت. در 1959 بریدوود و رایت در یک شناسایی مختصر در  دشت دهلران تپه محمدجعفر را یافتند، محلی که فرانسوی ها در آن جا سفال های اولیه و ابزارهای سنگی پیدا کرده بودند. در سال های 1961 و 1963 این سایت حفاری شد. در سپتامبر 1961 یک پل چوبی دو طرف کرخه را به هم متصل می ساخت، یک جاده وسیع شوسه را به دشتی به ظاهر بی انتها هدایت می کرد. این دشت نشانه هایی واضح از استقرارهایی متروک شده داشت. بعد از عبور از چند واحه خشک، رودخانه دویریج قرار داشت. عمق آب کم بود و هیچ نشانی از سیلاب های زمستانی وجود نداشت. در این زمان مناطق کمی در ایران وجود داشتند که در مقایسه با دهلران، از پیشرفت تکنولوژی عقب بودند. سه سکونت گاه دایمی باقیمانده، با صرفه جویی در امکاناتشان و نیز از طریق قاچاق کالا از مرز عراق، به سختی امرار معاش می کردند. در پاییز 1951، ارتش ایران یک فرستنده و ژنراتور الکتریکی تاسیس کرد تا نور این مناطق مرزی را تامین کند. بدین ترتیب بیش تر خانه های دهلران صاحب برق شدند، اما فشار بسیار زیادی که روی مولد بود باعث شد تا از کار بیفتد و خاطره های کم رنگ از برق باقی بماند. محدوده وسیعی از دشت دهلران از آسیب های کشاورزی، وسایل نقلیه و چرای گوسفندان در امان مانده بود. یکی دیگر از مشکلات این منطقه مشکل کم آبی بود. هیچ آب تازه ای در دهلران پیدا نمی شد. حوضچه ای بود که زمستان ها آب باران در آن جا جمع می شد. ولی در سپتامبر این آب تقریبا کاهش پیدا می کرد. تا زمان بارندگی در ماه نوامبر، مردم بومی با آبی شور مزه سر می کردند که از بهار مانده بود. گاهی هم تانکری از شهر برای روستا آب می آورد.

یکی از مناطق شگفت انگیز که در دسامبر یک گمانه آزمایشی در آن زده شده بود علی کش بود که در 1963 حفاری شد که با حفاری تپه سبز همزمان شد. بررسی ها نشان داد که برای تدوین توالی لایه نگاری استقرار ها نیاز به کاوش در محوطه های جدید است. بنابراین ضرورت ایجاب کرد که یک تصویر کامل از استقرار در همه دوران تهیه شود. بر همین اساس یک تحقیق فشرده به سرپرستی نیلی در 1969 صورت گرفت. حفاری در چغاسفید یک ارتباط لایه نگاری با منطقه علی کش و جدیدترین لایه تپه سبز ایجاد کرد. عکس های هوایی که توسط رایت تهیه شده بود، مورد استفاده قرار گرفت و الیزابت کارتر هم بر روی همه مناطق قابل رویت، تحقیق فشرده انجام داد. استقرار اخیر و شبکه آبیاری در دشت دهلران با توصیف دوران پیش از تاریخ در جلد نخست این کتاب به چاپ رسیده است. با بررسی تصاویر ماهواره ای و گوگل ارث، می توان فهمید که منطقه تا چه حد تغییر کرده است. همه مناطقی که محقیقن در آن زمانه پیموده بودند امروزه تحت آبیاری است. سایت های باستانی، کانال ها، بنده های تنظیمی و تراس ها به دلیل ساخت و ساز و نقشه برداری تخریب شده بودند. ایجاد برج نگهبانی نظامی بر روی تپه باعث مختل کردن کاوش های تپه چغا سفید شد. یک پایگاه نظامی در منطقه، چغا سفید را برای ساخت و سازهای بعدی دیوار کشی کرده بود. ابعاد استقرارهای کوچک دهلران، تا مدت ها تغییر نکرده است. فقط مدارک دقیق موجود نشان می دهد که در طول جنگ ایران و عراق، چقدر اشیای باستانی ناپدید و تخریب شده اند.

دشت دهلران نقش حساس و مرکزی را در باستان شناسی غرب ایران ایفا می کند و در کنار دشت شوشان بهترین مناطق مستند شده سرزمین های پست ایران هستند. سایت های علی کش، چغا سفیدف تپه سبز و فرخ آباد هم اطلاعاتی جامع از وضعیت کشاورزی، پرورش حیوانات و ارتباط بین سرزمین های مرتفع و پست ارائه می دهند. جاده شاهی مربوط به دوره هخامنشی که شوش را به سارد مرتبط می کرد از دشت دهلران عبور می کرده است و همچنین ای دشت مأمنی برای چرای فصلی دام های قبایل عرب که از بین النهرین می آمدند و نیز قبایل لر و کرد ایرانی بوده است. امروز منطقه دهلران بر روی مخازن نفتی قرار دارد که هنوز بهره برداری نشد ه اند. همچنین با سده ها و مخازن آبی که دارد، آب مورد نیاز کشاورزی را تامین می کند. دهلران تاریخ پرباری دارد که به ده ها هزار سال قبل برمی گردد. در عین حال که برای سابقه تاریخی گذشته اش مشهور است، برای یافته های هنری پارینه سنگی نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد. با حفاری های بیش تر در مناطق بعدی می توان دانسته هایی نوین از نوسانات دهلران به دست آورد. در این کتاب نتایج بررسی هایی گزارش شده که بر اساس حفاری های متمرکز صورت گرفته است.

فهرست بخش های کتاب:

بخش اول: مقدمه

بخش دوم: روش ها و طرح پژوهش

بخش سوم: بررسی سفال های سطحی دوره های شاخص

بخش چهارم: محوطه های باستانی و تفسیر آن ها

بخش پنجم: الگوهای استقراری آغاز تاریخی دشت دهلران

بخش ششم: مدیریت منابع آب در دوره های سلسله های قدیم متأخر، عیلام و هخامنشی دشت دهلران

بخش هفتم: مدارک نوشتاری دشت دهلران از 2550 تا 325 ق. م

بخش هشتم: سرزمین درخشان در دوران آغاز تاریخی دهلران