معرفی کتاب

معرفی کتاب:

جنگ جهانی دوم در ایران (مجموعه مقالات همایش ایران و جنگ جهانی دوم)

مطلب مطلبی

نشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

تهران 1395

مساله نفت و انقلاب اکتبر 1917 سیاست دیگری را برای خاورمیانه و از جمله ایران در قرن بیستم رقم زد. انگلیس در طول جنگ جهانی اول به اهمیت و کار آمدی نفت ایران پی برده بود و اندیشه تضمین بلند مدت آن را در سر می پروراند.ادامه درگیری های داخلی و احتمال سقوط در دام تبلیغات بلشویک ها و درنهایت تقویت دولت مقتدر مرکزی رهنمون گردید. این کشور در آغاز با انعقاد قرار داد 1919 م وارد عمل شد. مخالفت افکار عمومی و دولت های خارجی اجرای این قرار داد را نا ممکن ساخت بنابر این قرار داد عملی نشد و طراحان آن به نقشه ای دیگر دست باز زدند. این نقشه چیزی جز تشکیل دیک دولت قدرتمند مرکزی نبود ؛  دولتی که بتواند مدعیان قدرت را سرکوب کند و در مناطق نفت خیز امنیت و ثبات دائمی پدید آورد. رضا خان چنین شخصیتی تشخیص داده شد و به پیشنهاد عوامل انگلیس برای سامان دادن کودتا و پدید آوردن یک دولت قدرتمند رهسپار تهران گردید.بدین ترتیب کودتای سوم اسفند 1299 شکل گرف. با آشکار شدن اسناد و مدارک موجود، نقش عوامل انگلیسی در راه اندازی و پیشبرد اهداف کودتا پررنگ می شود.

اساس سیاست خارجی ایران در دوره رضا شاه حفظ موازنه انگلیس و شوروی در کشور با تکیه بر قدرت سوم بود.رضا شاه امید وار بود که مناسبات نزدیکی با ایالات متحده امریکا برقرار کند ، اما خیلی زود دریافت که واشنگتن کمتر از او به ایجاد چنین مناسباتی علاقه دارد؛ زیرا دولت امریکا در تحلیل نهایی ، آنقدر به ایران بها نمی داد که خود را در تعارض با انگلستان قرار دهد.دومین قدرت ثالثی که رضا شاه به آن روی آورد، آلمان بود. انگلیسی هم در ابتدا از وجود کشور آلمان در ایران به عنوان نیروی سوم حمایت می کرد با این هدف که از آسیب های احتمالی شوروی در ایران بکاهد چرا که هیتلر از لحاظ ایدئولوژی در ضدیت با کمونیسم قرار داشت.در همین راستا روابط ایران با آلمان هیتلری گسترش و توسعه چشمگیری یافت.

رضا شاه با اعتقاد به این که در این جنگ کفه ترازوی قدرت به سمت آلمان سنگین تر است و آن کشور می تواند نتیجه جنگ را به سود خویش خاتمه دهد، در برابر خواسته متفقین جهت اخراج آلمانی ها از ایران سیاست دفع الوقت را اتخاذ نمود تا بلکه با گذشت زمان و رفع بحران، نتیجه جنگ و وضعیت ایران در این میان مشخص گردد.اما انگلیس و شوروی به تبلیغات دامنه دار و گسترده ای در رادیو و مطبوعات خود در مورد فعالیت ستون پنجم و جاسوسان آلمانی در ایران دامن زدند و سرانجام پس از تبلیغات و هشدارهای بسیار این دو کشورپس از تسلیم دو اخطار از طریق نمایندگان سیاسی خود تصمیم قطعی به اشغال ایران گرفتند.

اشغال ایران در شهریور 1320 پیامدهای سیاسی اجتماعی اقتصادی فرهنگی زیادی به دنبال داشت. که هنوز زوایای بسیاری از این پیامد ها به درستی تبیین نشده است.سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران به همین منظور و برای تبیین بخشی از زوایای مبهم این دوره پرفراز و نشیب و مؤثر در تاریخ ایران اقدام به برگزاری همایشی تحت عنوان «جنگ جهانی دوم در ایران» نمود.

که کتاب حاضر حاصل مجموعه مقالاتی است که در این همایش ارائه شدند.

سید علی صالحی امیری