معرفی کتاب

ابویعلی حمزه بن عبدالعزیز دیلمی معروف به شیخ سلار دیلمی، از فقیهان شیعی برجسته اوائل عصر غیبت کبری می‌باشد. ولادت او مشخص نیست ولی وفات وی در سال 463 ق در قریه خسروشاه در نزدیکی تبریز بوده که در همانجا دفن می‌شود. وی را شاگرد شیخ مفید و به ویژه سید مرتضی دانسته‌اند. از جمله معاصران سلار دیلمی می‌توان به شیخ طوسی، ابوعبدالله جعفر بن محمد دوریستی، یعقوب بیهقی، نظام الدین صهرشتی، ابویعلی جعفری، ابوالعباس نجاشی و ... اشاره کرد.

از شاگردان او نیز می‌توان به ابوعلی طوسی، ابوالصلاح حلبی، ابوالصمصام ذوالفقار حسنی علوی مروزی، ابوالکرام مبارک نحوی، ابوالفتح کراجکی و قاضی ابن براج طرابلسی اشاره کرد.

سلار دیلمی فقیه برجسته‌ای بوده و نظرات فقهی خاصی داشته که از جمله معروف‌ترین آنها می‌توان به نظر وی در وجوب نماز جمعه در زمان غیبت اشاره کرد. در کتاب حاضر وجوب تکبیرات، حکم خوردن خاویار (تخم ماهی)، حقوق مالی زن، استلام حجر الاسود، رد مازاد فرض به زوجه، بطلان دو و سه طلاق در یک مجلس، ازدواج با اهل کتاب، کیفر سقط جنین، دیه زن و مرد، تعلیق در عقود و ایقاعات، حکم تسلیم کالای مؤجل قبل از رسیدن اجل، وضعیت تصرفات ناقل عین مرهونه از سوی راهن و ... اشاره کرد.

فکر و اندیشه سیاسی شیخ سلار دیلمی نیز قابل توجه است. یکی از دیدگاه‌های بدیع وی درباره ولایت فقیه است: وی در باب امر به معروف و نهی از منکر با صراحت اذعان می‌کند که ائمه معصومین (ع) اقامه احکام در میان مردم را به فقیهان شیعه تفویض نموده‌اند.

....

وی در باب یکی از مراتب امر به معروف و نهی از منکر می‌گوید: اما کشتن و جراحت ایجاد کردن به عنوان یکی از بالاترین مراحل نهی از منکر به سلطان یا کسی که سلطان به او امر و اذن بدهد، مربوط است. اگر هر یک از این دو به جهت وجود موانعی معذور از انجام کار بود، پس ائمه (ع) اقامه حدود و احکام میان مردم را به فقها تفویض کرده‌اند؛ به شرط این که این فقها واجبات و حدود الهی را مراعات نمایند. (ص 240)

از تألیفات سلار دیلمی می‌توان به المراسم العلویه فی الاحکام النبویه، الرد علی ابی الحسن البصری فی نقض الشافی، جوابات المسائل السلاریه، المقنع فی المذهب، التقریب (التهذیب) در اصول فقه، التذکره فی حقیقه الجوهر و العرض و الابواب و الفصول فی الفقه.

کتاب حاضر در شرح احوال، آثار و افکار این فقیه برجسته نوشته شده و فهرست مطالب آن به ترتیب زیر است:

بخش اول: شیخ سلار در کتب تراجم و رجال

بخش دوم: دیلم زادگاه شیخ سلار

بخش سوم: شیعیان بغداد در زمان آل بویه

بخش چهارم: نهضت علمی و مراکز تشیع در عصر شیخ سلار

بخش پنجم: بغداد پایگاه علمی و حلب حوزه علمی و قضائی شیخ سلار

بخش ششم: تقسیم‌بندی فقه از دیدگاه بزرگان شیعه و شیخ سلار

بخش هفتم: بعضی از آراء فقهی شیخ سلار در کتاب المراسم و اقوال علماء

بخش هشتم: مشایخ امامیه (از شیخ صدوق تا شیخ سلار)

بخش نهم: اصطلاح شناسی در کتب فقهی و رجالی با اشاره به شیخ سلار

بخش دهم: اندیشه سیاسی (فقه و حکومت) در نظر شیخ سلار

بخش یازدهم: زندگی علمی شیخ سلار

بخش دوازدهم: خسروشاه محل دفن شیخ سلار