معرفی کتاب

آذربایجان هنگام هجوم ترکان سلجوقی، موقعیت متفاوتی نسبت به دیگر نقاط ایران داشت. سلجوقیان تهاجم خود را از ماوراء النهر و خراسان آغاز نمودند. به این ترتیب آذربایجان که در  غربی‌ترین نقاط ایران قرار داشت، دیرتر از دیگران با حاکمیت سلجوقی آشنا و از آن متأثر گردید. سلجوقیان از همان ابتدا نشان دادند که تمایلی برای ورود به آذربایجان ندارند. زیرا سپاهیان سلجوقی پس از تسخیر خراسان و جبال و رساندن دامنه فتوحات خود تا قزوین، زنجان و همدان، مسیر حملات خود را به سمت جنوب یعنی اصفهان و فارس تغییر دادند و بدین گونه آذربایجان از حملات آنها در امان ماند تا سال 454 ق که طغرل وارد این منطقه شد و با حاکم آن به شرط پرداخت مال و دادن گروگان مصالحه کرد.

روند حاکمیت سلجوقیان بر آذربایجان به صورت تدریجی و غیر مستقیم و همراه با حاکمیت قدرت‌های بومی و محلی بر منطقه بود. این حاکمیت تا سال 547 ق ادامه داشت و در حالی که حکومت سلجوقی تا مدتی دیگر بر نقاط دیگر ایران تسلط داشت، آذربایجان زودتر از دیگر مناطق از سلطه سلجوقیان خارج شد.

ترکان سلجوقی پس از مدتی در فرهنگ آذربایجان مستحیل شدند و رنگ و بوی تمدن ایرانی را گرفتند، همانگونه که قبایلی از اعراب در صدر اسلام در آذربایجان ساکن شدند ولی بعدها دیگر اثری از آنها باقی نماند.

دوره سلجوقیان در آذربایجان، عصر شکوفایی فرهنگ و ادب فارسی است و گو این که ادب فارسی از ماوراء النهر و خراسان به سوی آذربایجان حرکت کرده و دوره درخشانی را سپری کرد.

از بعد مذهبی نیز تعصب دینی سلاجقه در آذربایجان نتوانست تأثیر بگذارد و رواج تشیع سیر خود را پیمود.

کتاب حاضر آذربایجان دوره سلجوقیان را بررسی و سعی می‌کند زوایای تاریک این خطه را در دوره مذکور روشن و آشکار کند.

کتاب فوق، در بخش نخست ابتدا جغرافیای تاریخی آذربایجان را بررسی کرده و سپس در بخش دوم اوضاع سیاسی آذربایجان در دوره سلجوقیان را بیان می‌کند.

بخش سوم کتاب به بیان اوضاع اجتماعی و فرهنگی آذربایجان در دوره سلجوقیان می‌پردازد و در انتهای کتاب، چند پیوست و ضمائم به همراه فهرست‌ها آمده است.

فهرست مطالب کتاب بر ترتیب زیر است:

بخش نخست: جغرافیای تاریخی آذربایجان

فصل نخست: جغرافیا

فصل دوم: پیشنیه تاریخی

بخش دوم: اوضاع سیاسی آذربایجان در دوره سلجوقیان

فصل نخست: روادیان

فصل دوم: احمدیلیان

بخش سوم: اوضاع اجتماعی و فرهنگی آذربایجان در دوره سلجوقیان

فصل نخست: اوضاع اجتماعی

فصل دوم: ادبیات و هنر

فصل سوم: اوضاع فرهنگی

ختم سخن

پیوست‌ها

ضمایم

فهرست‌ها