معرفی کتاب

مؤلف در این کتاب آنچه در منابع، مراجع و مصادر عربی درباره قم آمده است، جمع کرده و به صورت کتاب حاضر درآوده است. پیشتر، شبیه این کتاب از منابع فارسی جمع‌آوری شده و اینک از مصادر و مراجع عربی این کتاب جمع‌آوری شده است. این کتاب آنچه درباره شهر قم از قرن دوم تا پانزدهم هجری در منابع عربی آمده را یک جا در اختیار علاقه مندان قرار می‌دهد و بسیار مغتنم است. مطالب کتاب به صورت تاریخی مرتب شده و از قرن دوم تا زمان معاصر را در بر می‌گیرد. کتاب با مشارکت بنیاد قم پژوهی و مرکز قم شناسی منتشر شده است.

آنچه در این کتاب آمده، محققان را از مراجعه با آثار متعدد عربی بی‌نیاز می‌کند.

دو نکته این کتاب جالب است. از فتوح البلدان نقل کرده که ابوموسی اشعری در مسیر تصرف قم، وقتی به اصفهان رسید اسلام را بر آنها عرضه کرد اما نپذیرفتند. وقتی به آنها گفت پس جزیه بدهید، با او صلح کردند. (ص 13) گویا پرداخت پول از همان زمان برای اهالی اصفهان مشکل بوده است! إنّ الأشعری نزل بأصبهان، فعرض علیهم الإسلام فأبوا، فعرض علیهم الجزیة فصالحوه علیها.

این بخش از معجم البلدان درباره قم را بخوانید: و كان متقدم هؤلاء الإخوة عبد اللّه بن سعد و كان له ولد قد ربّي بالكوفة فانتقل منها إلى قمّ و كان إماميّا فهو الذي نقل التّشيع إلى أهلها فلا يوجد بها سنّيّ قط، و من ظريف ما يحكى: أنه ولّي عليهم وال و كان سنّيّا متشدّدا فبلغه عنهم أنهم لبغضهم الصحابة الكرام لا يوجد فيهم من اسمه أبو بكر قط و لا عمر، فجمعهم يوما و قال لرؤسائهم: بلغني أنكم تبغضون صحابة رسول اللّه، صلى اللّه عليه و سلم، و أنكم لبغضكم إياهم لا تسمون أولادكم بأسمائهم، و أنا أقسم بالله العظيم لئن لم تجيئوني برجل منكم اسمه أبو بكر أو عمر و يثبت عندي أنه اسمه لأفعلنّ بكم و لأصنعنّ، فاستمهلوه ثلاثة أيام و فتشوا مدينتهم و اجتهدوا فلم يروا إلا رجلا صعلوكا حافيا عاريا أحول أقبح خلق اللّه منظرا اسمه أبو بكر لأن أباه كان غريبا استوطنها فسمّاه بذلك، فجاؤوا به فشتمهم و قال: جئتموني بأقبح خلق اللّه تتنادرون عليّ! و أمر بصفعهم، فقال له بعض ظرفائهم: أيها الأمير اصنع ما شئت فإن هواء قمّ لا يجي‏ء منه من اسمه أبو بكر أحسن صورة من هذا، فغلبه الضحك و عفا عنهم. (ص 96)