معرفی کتاب

کشف یک مورخ همدانی با نام ابوالحسن محمد بن ابی الفضل عبدالملک همدانی از اواخر قرن پنجم و اوائل قرن ششم مربوط به زمانی می شود که کتابی از وی با عنوان ذیل تاریخ طبری در سال 1958 م توسط محققی به نام البرت کنعان چاپ شد و عنوان تکملة تاریخ الطبری را به خود گرفت. این ذیل رویدادها را تا سال 487 دنبال کرده بود.
این مورخ که متهم به گرایش های معتزلی هم بود آثار دیگری هم داشته که مع الاسف اغلب آنها از میان رفته است. اخبار یا تاریخ الوزراء، طبقات الفقهاء، اخبار دولة السلطان محمد و محمود (از سلاجقه)، امراء الحج، و عنوان السیر از آثاری است که برخی از مطالب آنها در کتابهای بعدی برجای مانده است.
در واقع به جز تکلمه تاریخ طبری، به صورت منظم چیزی از وی نمانده جز آن که شرح حالهای زیادی از کتاب «عنوان السیر» او که تراجم علما و سیاستمداران است، در کتاب عقد الجمان فی تاریخ اهل الزمان از بدر الدین عینی برجای مانده است.
در حال حاضر، کار بازسازی متون مفقوده مورد توجه شماری از محققان قرار گرفته و هر ساله، تعدادی اثر بازسازی شده از متون مفقوده، منتشر می شود. کتاب عنوان السیر را نیز باید از این زمره به حساب آورد.
محقق کتاب عنوان السیر که پایان نامه دکتری اش تصحیح مجلد 11 عقد الجمان بوده، دریافته است که شماری از نقلها از کتاب عنوان السیر در این اثر موجود است. این تعداد 220 مورد است. در حالی که تعداد 13 مورد دیگر هم در بغیة الطلب، وفیات ابن خلکان و مجمع الاداب ابن فوطی و الروضتین درج شده است.
مجموع این موارد 233 است که کتاب عنوان السیر را به خود داده است.
همدانی کتاب دیگری هم با نام امراء الحج داشته است که قطعاتی از آن در عقد الجمان وجود داشته و مصحح آن چند متن را نیز در پانزده صفحه در پایان همین عنوان السیر چاپ کرده است.
به طور کلی باید توجه داشت که تاریخ نگاری یا به عبارت بهتر شرح حال نگاری در بغداد قرن ششم، گرایشی بسیار پیشرفته و فعال و در ثبت جزئیات زندگی عالمان فراوان این شهر که مرکز ثقل تمدن اسلامی بوده، کوشا بوده است. جز آن که بسیاری از این آثار از میان رفته و این باره در رویدادهای حمله مغول و همین طور افت و سقوط تمدن بغداد در قرن های هشتم و نهم هجری باشد.