معرفی کتاب

تواریخ شیخ اویس یا تاریخ شیخ اویس نام کتابی است تألیف ابوبکر قطبی اهری «نجم» که به نام و در تاریخ اویس چوپانی نوشته شده است.
تنها نسخه آن در کتابخانه لیدن و پیش از این، تنها بخش جلایریان و چوپایانیان آن به صورت عکسی توسط فان لون چاپ شده بود. بخش مغولان آن نیز به روسی ترجمه و انتشار یافته بود.
بنابراین کتاب تاریخ که تاریخ جهان از دیر باز یعنی پیشدادیان تا روزگار مؤلف است، اکنون برای اولین بار انتشار می یابد.
اهمیت این کتاب استفاده از متون کهن از یک سو، و گزارشی است که از روزگار خود به دست داده و به مناسبت اهری بودن، تسلط خاصی به اوضاع آذربایجان و اران داشته و از این جهت متنی قابل اهمیت ارائه کرده است. به همین دلیل است که بر اساس این کتاب می توان دقیقا کاربردهای اسامی جغرافیایی مثل آذربایجان و اران و شروان و نخجوان و ... را به دست آورد. این یکی از فواید مهم جغرافیایی این متن است.
وی در مقدمه روی فارسی نویسی خود تأکید کرده و با اشاره به این که اول آن را ادبیانه یعنی با استفاده از کلمات و ترکیبات عربی نوشته می‌نویسد: چون تأمل کرد که عوام را فهم به آن نرسد، و از آن حظی در نیابد در سبک پارسی صرف کشید و از لغات و عربیات اجتناب نمود تا خاص و عام را بر سبیل ارادات خود از آنجا بهره‌ای باشد».
آقای افشار در مقدمه از فواید رسمی الخطی کتاب یاد کرده و افزون بر آن به دلیل مُعرب بودن کتاب، شماری از فواید آوایی یا به عبارتی طرز تلفظ برخی از کلمات را در آن روزگار مورد بحث قرار داده و فهرستی از آنها را ارائه کرده است، مانند: پاسُبان، پُدر و امثال اینها.
بخش مغولان آن از اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای هر یک از سلاطین مغول، شرح حال کوتاه به دست داده است.
کتاب دقیقا یک متن تاریخی یعنی تاریخ سیاسی و حکومتی است و اشارات متفرقه آن بسیار اندک است. به علاوه به هیچ روی جنبه ادبی سنگین مانند برخی از متون مشابه ندارد و به راحتی قابل فهم است.
کتاب تا ص 247 تمام شده و دنباله آن تصویر عکسی متن کتاب به صورت کامل آمده است. در انتها فهارس کتاب قرار دارد.

باید به استاد افشار دست مریزاد گفت که یک بار دیگر یکی از متون ارزشمند تاریخ ایران را منتشر کرده و بار دیگر ایرانشناسی را مدیون خویش ساخت.