معرفی کتاب

یکی دو سه بار خاطرات آقای محمد مهدی جعفری در باره شریعتی یا سازمان مجاهدین و غیره چاپ شده بود. اما این بار کار مفصلی شده و وظیفه تدوین و مصاحبه را هم آقای سید قاسم یاحسینی که در عرصه تاریخ شفاهی فعالیت زیادی دارند بر عهده گرفته است.
آقای جعفری که لیسانس خود را سال 40 از دانشگاه شیراز گرفته از همان حوالی به تهران آمده، با آقایان طالقانی و بازرگان و مطهری و بسیاری دیگر آشنا شده و در نهضت آزادی به فعالیت پرداخته است.
فعالیت های وی در نهضت و به خصوص لو رفتن برخی از فعالیت های تشکیلاتی از طریق یکی از عناصر ساواک که با وی مرتبط شده و دستگیری وی و جمعی دیگر که یک گروه نه نفره را تشکیل می دادند ایشان را در کنار بازرگان و سحابی و ... قرار داد. ماجرای دستگیری آنان پیش از پانزده خرداد بود و بعد از آن محاکمه آنان تا سال 43 طول کشید و محکومیت های آنان اعلام شد که به دنبال آن بیانیه ای هم از سوی امام خمینی صادر و در باره احکام آنان اعتراض شد.
حافظه آقای جعفری خوب است و بسیاری از جزئیات را به همراه برخی از یادداشت های روزانه خود در زندان که بخش مهمی از جلد اول کتاب را هم به خود اختصاص داده، آورده است. البته مثل دیگران بیم آن می رود که بسیاری از آن مطالب در ذهنیت چهل پنجاه ساله بعد از آن ماجراها تصفیه شده باشد و این البته برای خاطره نویسی طبیعی است و کسانی که قصد استفاده دارند باید این ملاحظات را در نظر بگیرند.
در عین حال جزئیات ارائه شده هم تازگی دارد و هم همراه با تحلیل های قابل استفاده است. طی این چند دهه آقای جعفری با چند ویژگی که دارند چهره ای معتدل از خود نشان داده اند. اولا روی ادبیات دینی و مذهبی حساسیت دارند و سالهای متمادی از عمرشان را در خدمت فرهنگ نهج البلاغه و دیگر مسائل دینی بوده اند و خدمات شایانی از این بابت کرده اند. در زمینه مسائل سیاسی هم کمتر دچار تندروی شده و از این بابت توانسته اند موقعیت خود را حفظ کنند. با این حال معیارها و دیدگاه های خود را داشته و دارند.
این خاطرات به دلیل آن که اشارات فراوانی به اشخاص و جریانها دارد بسیاری ارزشمند است و در یک معرفی کوتاه نمی توان بر آنها مرور کرد.
یکی از موارد زیبای کتاب مجادله بازرگان و طالقانی در باره روش تفسیری طالقانی است. آقای بازرگان فکر عرفی دارد و مخالف برداشت های لغوی و ادبی سخت و صعب بوده است در حالی که آقای طالقانی جدای از آن که جنبه های عرفانی در برداشت ها دارد به این حدود و قیود عبارتی و برداشت های ویژه اهمیت می داده است.
یک بار بر سر تعالوا و خطابی که به اهل کتاب است که بیایید تا بر سر یک کلمه مشترک یعنی توحید با هم باشیم بحث می شود. آقای طالقانی تعالوا را علاوه بر آمدن به معنای «بالا» آمدن و سطح را بالاتر آوردن هم معنا می کند. آقای بازرگان با آن مخالفت کرده و از چند عرب عراقی که در زندان بوده اند استمداد می کنند. بازرگان عربی به نام سعید را پایین می فرستد. خودش بالا می ایستد و به او می گوید به عربی به من بگو بیا (یعنی بیا پایین) او هم با فعل «تعال» از او می خواهد پایین بیاید. آن وقت بازرگان به طالقانی می گوید ببین که تعال سطح را بالا بردن نیست فقط به معنای «آمدن» است. این عمل کردن به این اصل ادبی طلبگی است که العرف بالباب. یعنی از همین عرب کوچه بازار بپرس تا معنای لغت و فهم عرفی از آن را بگوید. البته بازرگان با برداشت های فلسفی هم مخالف بود و فقط برداشت های تجربی را از قرآن قبول داشت.
از این دست یادداشت های فراوان در کتاب مانده است. آقای جعفری کمتر از کسی بدگویی می کند و سعی می کند برای هر کاری یک محمل درستی پیدا کند. البته برخی افراد که وابسته به رژیم بوده و پست بوده اند مورد انتقاد ایشان هستند اما در کل قصد زدن این و آن را دارد. خوب استثناء هم دارد. مثلا تأثیر جلال الدین فارسی را روی مؤلف و دیگران به خوبی از لابلای برخی موارد می توان فهمید اما گویا مؤلف ابا دارد که در این باره صراحت به خرج بدهد.
کتاب در دو جلد (715 + 652) چاپ شده و می تواند منبعی برای شناخت جریانهای فکری این دوره باشد. طبیعی است که جلد دوم که تا انقلاب اسلامی است اهمیت بیشتری دارد و بسیاری از مباحث مربوط به مجاهدین و حسینیه ارشاد و مسائل دیگر در این مجلد آمده است.