معرفی کتاب

علی نامه منظومه ای است کهن که در سال 482 سروده شده و سراینده آن که ناشناخته مانده شخصی متخلص به ربیع است. یک نسخه از این اثر در ترکیه برجای مانده که در کتابخانه و موزه قونیه است و حدود سده هفتم کتابت شده است.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

از تاریخ سرایش آن به دست می آید که فاصله آن با شاه نامه نزدیک است و قرابت نام آن به علی نامه نوعی بستر فرهنگی واحد را با دو نگاه متفاوت نشان می دهد. سالها پیش استاد شفیعی کدکنی مقاله ای در باره این کتاب که اکنون متن تصویری کامل آن یعنی سیصد برگ که ششصد صفحه می شود منتشر شده، نوشتند که در نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد منتشر شد. همان مقدمه طبعا با اصلاحاتی در مقدمه این متن چاپی نهاده شده است. عبارت نخست آن چنین است: تا به چشم خود ندیدم باور نکردم. شما نیز حق دارید که باور نکنید: یک حماسه منظوم پارسی. در مناقب و مغازی امام علی بن ابی طالب (ع) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم قرن بعد از نشر شاهنامه فردوسی و در حج حدود دوازده هزار بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگها شواهد آن را به دشواری می توان یافت.

این مقدمه از صفحه یازده آغاز و تا صفحه هفتاد و پنج ادامه می یابد.

مقدمه دیگری از آقای امیدسالار با عنوان ملاحظاتی در باره نسخه خطی علی نامه از صفحه هفتاد و هفت تا هشتاد و هشت آمده است. پس از آن متن تصویری کتاب آمده که 300 برگ است و در پایان فهارس کتاب آمده است.

کتاب به لحاظ محتوای تاریخی مشتمل بر جنگ جمل و صفین است و به صورت مجلس مجلس ادامه می یابد. هشت مجلس از حرب جمل آمده و در صفحه 122 (برگ 62) پایان می یابد. سپس حرب صفین آغاز می شود که آن هم دوازده مجلس است.

اما این که این کتاب برابر شاه نامه سروده شده از اشعاری از آن کاملا آشکار است:

به شه نامه خواندن مزن لاف تو

نظر کن در آثار اشراف تو

تو از رستم و طوس چندین مگوی

درین کوی بیهوده گویان مپوی

که مغ نامه خواندن نباشد هنر

علی نامه خواندن بود فخر و فر

ره پهلوانان مکن آرزوی

بپرهیز از راه بی دین روی

که کرامیان از حسد را چنین

کتابی نو انگیختند بعد از این

بماند ز تو یادگاری دراز

میان خلایق بدان عز و ناز

علی نامه و حمزه نامه بچند

بخوانند که این هست بس ناپسند

بفرمود فردوسی آن را زمان

که تصنیف کن تو کتابی چنان

ز شاهان پیشین سخن یاد کن

دل غمگنان را بدان شاد کن

بکن شاهنامه مرو را تو نام

به رغبت نمایند همه خاص و عام

بدین ترتیب عقیده سراینده علی نامه آن است که سلطان محمود غزنوی که کرامی است و کرامیان شهرت به دشمنی با اهل بیت در خراسان داشتند به تشویق فردوسی در سرایش شاهنامه پرداخته اند تا گفتار اهل دین به فراموشی سپرده شود.