نویسنده: رسول جعفریان
۴۸ مقاله
مقالات
خلاصه
مروری بر چند یادداشت از کسی است که زندگیش را با نماز و روزه استیجاری می گذرانده و در آخر وصیت کرده که همه آنها را از طرف صاحبانش به دیگری بدهید تا برایشان بخواند و بگیرد. بخشی دیگر از این یادداشت، فهرست قروض و وصیت نامه اوست.
مثنوی شیخ الاسلام کاظم و اشارات آن به پاره ای از مجادلات مذهبی در قرن سیزدهم
رسول جعفریان۱۳۹۸/۰۲/۱۹
خلاصه
یادداشت زیر، گزارشی است از یک مثنوی بلند از قرن سیزدهم هجری که در باره مسائل مذهبی، اختلاف نظرها و چند حکایت و بهره گیری های مذهبی از آنها و نیز علیه صوفیه سروده شده است.
خلاصه
چه نسبتی میان آرای فلسفی آقای مطهری با علم تجربی وجود دارد؟ به عبارت دیگر، دیدگاه آقای مطهری در باره روش های عقلی و فلسفی، چه زمینه ای برای علم تجربی فراهم کرده و ایشان در نقد علم مدرن تا کجا پیش رفته است. یک نکته مهم در این گزارش، این است که وی به رغم آن که به دلیل خاستگاه فلسفی خود، تمایلی به ستایش از علم ندارد، اما به هیچ روی در دام دیدگاه های افراطی در باره علم دینی و غیر دینی نیفتاده است. متن زیر، برای سخنرانی در مراسم چهلمین سال شهادت استاد مطهری که توسط انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، تهیه شده است.
خلاصه
بر ماست تا روی میراث فکری گذشته خود تأمل کرده و نقاط ضعف آن را آشکار کنیم. تا وقتی با دقت و منصفانه این نگاه را نداشته باشیم، راه به جایی نخواهیم برد. ما نباید بی دلیل برای گذشته خود کف بزنیم، بلکه باید به جای آن، به نقد میراث خود بپردازیم و از این کار خجالت نکشیم. ما باید دلایل عقب ماندگی خود را در گذشته جستجو کنیم، و بی دلیل با ستایش از تمدن اسلامی، عجب و تکبر بی خاصیت را به جامعه خودمان تزریق نکنیم.
خلاصه
چطور می شود حمام را اسلامی کرد؟ آیا می توان توصیه هایی را در باره حمام مطرح کرد که در این مورد مشخص، نوعی زیست متفاوت با آنچه که مثلا در غرب یا شرق هست، تعریف شود؟ اگر عبادات را منها کنیم، در امری مثل حمام، چه تفاوتی میان زیستی که در مدنیت اسلامی هست، با آنچه میان یهود و نصارا یا غرب هست وجود دارد؟ رساله دلاکیه، با این انگیزه نوشته شده است تا نظر اسلام در باره شغل دلاکی و آنچه در حمام می گذرد معلوم شود. البته حاج محمد کریمخان شیخی که آن را نوشته، از معلومات خود در طب سنتی و فیزیک یونانی هم استفاده کرده و یکجا در باره دلاکی از نظر عقل و شرع و عرف و حتی به اعتبار یک صنعت از آن سخن گفته است. نوشتن در این باره، این یک تجربه تاریخی است، تجربه ای که هنوز بسیاری به آن فکر می کنند.
خلاصه
مباحث معرفت شناسی، و به طور ویژه، بحث از تعریف علم، امکان رسیدن به حقیقت و مقابله با سوفسطائی گری در میان متکلمان، داستانی طولانی دارد. ابوالقاسم بلخی، در مقدمه کتاب المقالات خود که در علم ملل و نحل است، به بهانه پاسخ دادن به سوال جوانی، این مبحث را مطرح کرده تا مقدمتا توضیح داده باشد که چرا او بر این باور است که در میان این همه باورهای مختلف، عقاید خاصی دارد و آنها را درست می داند. این که چرا سخن دیگران درست نباشد؟ این که آیا اصلا می توان به حقیقت رسید یا خیر.
خلاصه
استفتاءات علما، علاوه بر آن که از جنبه فقهی اهمیت دارند، به دلیل توجه به مسائل جاری اجتماعی و حقوقی و سیاسی، حاوی نکاتی هستند که بکار تحقیقات تاریخی هم می آیند. طبعا اگر این استفتاءات از چهره های برجسته باشد، از جنبه های دیگری هم مهم خواهند بود. در اینجا برخی از این استفتاءات را از یک نسخه خطی از مرحوم وحید بهبهانی که مجدد شیعه در آغاز قرن سیزدهم به شمار می آیند، مرور می کنیم.
خلاصه
بستان الناظرین از محمد یوسف بیکای گرجی، دانشمندی شیعی، در قالب یک اربعین حدیث، به کاوش در باره باورهای شیعی پرداخته و در باره بسیاری از مباحثات و مجادلات فکری شیعی، از جمله مبحث تصوف، قصه خوانی، پیشگویی در باره ظهور مطالبی را مطرح کرده است؛ به همین دلیل اثری است از لحاظ مواد تاریخی بسیار با ارزش.
خلاصه
سخنرانی کوتاهی است که در مراسم یادمان مرحوم محمد رمضان صاحب انتشارات کلاله خاور، در عصر روز دوشنبه 29 بهمن 97 در خانه کتاب داشتم.
خلاصه
ملاعلی آرانی، از علمای نیمه اول قرن سیزدهم هجری، شرح حال خود نوشتش را از طفولیت تا زمان تألیف این رساله که سال 1241 ق است نوشته است. به نظر می رسد، یک اثر استثنایی است، زیرا حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی است. تجربه یک عالم دینی از نقطه نظر تحصیل، تدریس و تألیف و در عین حال، زندگی متحول و متحرک از این شهر به آن شهر، گزارش دشواری های زندگی خودش و مردم و نیز اشارات به زلزله ها و سیل ها و دیگر مشکلات اقتصادی ... از نکات بدیعی است است که در این شرح حال خود نوشت آمده است. سعی کردم گزارشی از آن متن ارائه دهم.
خلاصه
سندی است که گزارش هزینه های برگزاری مراسم تعزیه در تکیه حیاط شاهی واقع در محله عودلاجان تهران در سال 1320 ق در آن آمده و روسا و ریش سفیدان محله آن را امضا کرده اند. تحلیلی از محتوای سند در آغاز آمده و سپس متن و تصویر سند ارائه شده است.
خلاصه
این مدت که در باره دیدگاههای رایج در باره کائنات الجو، یا همان مباحث پدیده های جوی و آب هوایی، در دوره اسلامی کار می کردم، دریافتم که باید نگاهی هم به کتاب باد و باران در قرآن از مرحوم مهندس مهدی بازرگان بیندازم. این مطلب را در انتهای کتاب «تجربه ای از گفتمان علمی ـ دینی در دانش کائنات الجو گذاشتم. برای استفاده عزیزان، عین همان یادداشت را اینجا هم می گذارم. عبارت نخست، اشاره به مباحث قبلی کتاب دارد.
خلاصه
محور این بحث، متن دو نامه از سوی یکی از مراجع نجف به مظفرالدین شاه و امام جمعه، درباره تغییر تولیت یک موقوفه است که بخشی از در آمد آن هزینه حرم امامان و بخش دیگر، برای طلاب و زوار استفاده می‌شده است. برای توضیح آن، شرح چند نکته لازم است، و پس از آن متن نامه‌ها ارائه خواهد شد.
خلاصه
تعداد زیادی آزاد نامه یا سند آزادی غلامان و کنیزکان از دوره صفوی برجای مانده که منبع مهمی برای تاریخ اجتماعی این دوره بشمار می آید. در اینجا دو مورد از این آزاد نامه را مطالعه خواهید کرد.
خلاصه
این نامه مهم تاریخی که به انشای نصیرای همدانی نوشته شده، بر محور برخی از مهم ترین اختلافات مذهبی ایران و عثمانی است که عمده آن در موضوع عائشه همسر رسول خدا (ص)، بحث حدیث افک، و توضیحی است که شاه عباس در این نامه در باره بی پایگی اتهاماتی که به شیعه می زنند، بدست داده است. این نامه سابقه این قبیل این اختلافات و تأثیر آنها را در مناسبات سیاسی میان دولت های عثمانی و صفوی نشان می دهد.
خلاصه
اهمیت این رساله از نظر مولف این سطور، توجه همزمان به علوم طبیعی و فقه است. زاویه دیگر، شناخت موضوعات برای صدور احکام فقهی است. در این زمینه نمی توان گفت، مولف جدی عمل کرده، اما این تجربه را می توان مهم دانست. ضمن این که درگیر شدن ذهن عالمان دوره اخیر صفوی به ترکیب این مسائل با یکدیگر، به نوعی با آنچه در حال حاضر دغدغه ذهنی آنهاست، نزدیک است.
خلاصه
«علوم غریبه» به عنوان مجموعه ای همساز، جایگاه استواری برای خود در فرهنگ و تمدن بشری دارد. مجموعه ای که استفاده از آن، در زندگی روزانه بشر، بسیار دیرین و جزو ویژگی های فرهنگ و تمدنی انسانها از قدیمی ترین ادوار شناخته شده در تاریخ تاکنون است. این مجموعه، یک سر در حوزه دانشی و علمی [شبه علمی] تمدن های بشری دارد، و سر دیگر آن در زندگی روزانه و تصرفات و مداخلات ویژه آن برای حل و فصل دشواری ها، تحقق آمال و آرزوها، آسان کردن راهها، و در واقع، تحقق هر آنچیزی است که انسان در بعدی فردی و جمعی به آن نیازمند است. در این یادداشت، برای نویسنده این سطور، نظام معرفتی این علم یا شبه علم، اهمیت دارد.
برگی تازه از «ادبیات مناظره مسیحی ـ اسلامی» سالهای 1240 ـ 1244 ق
رسول جعفریان / مریم صدیقی۱۳۹۴/۰۹/۲۰
خلاصه
از عوارض فرهنگی عصر جدید، هجوم مبلغان و مسیونرهای مسیحی به ایران بود، کاری که از زمان صفویه آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. مقطعی از آن در دوره عباس میرزا و در واقع فتحعلی شاه قاجار است. عباس میرزا در مقابل جزواتی که در قفقاز چاپ شده و به ایران می رسید، واکنش نشان داد و از یکی علمای صوفی خواست به آنها جواب بدهد.