<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

عبرت گرفتن از یک چرخش فکری

گاهی در جستجوهای کتابخانه ای، انسان چیزهایی می یابد که سبب شگفتی می شود. مقصودم به طور روشن، نوشته ها و جزوه های کوچک و بزرگی است که روزگاری کسانی نوشته اند یا متن آن را به صورت خطابه ایراد کرده اند و اندکی بعد، درست زمانی که آبها از آسیابها افتاده، از آن نوشته ها دست شسته و توبه کرده اند.

لابد خواهید گفت چه اشکالی دارد. به هر حال انسان تغییر می کند و این تغییر و دگرگونی جزو ویژگی های ذاتی انسانهاست.

این درست است، اما برخی از تغییرات، به خصوص تغییراتی که جنبه فکری مهم دارد، و روزگاری تبعات اجتماعی و سیاسی جدی داشته، انسان را به ت‍أمل وارد می دارد. فرض کنیم ایرادی نداشته باشد که شخصی در سال مثلا 62 کتابی علیه یک گروه نوشته و آن را لجن مال کرده است. آن هم درست در زمانی که همه علیه آن گروه بوده اند و نوشته این این جناب در تیراژ مثلا هشتاد هزار ظرف دو هفته به فروش رفته و گروه زیادی را بی حیثیت کرده است. بسیار خوب این شخص بعدها تغییر کرده، اظهار توبه نموده و در سوگ رئیس آن گروه نوحه سرایی هم کرده است.

همه اینها طبیعی، اما چه کسی پاسخگوی تبعات اجتماعی و سیاسی و حیثیتی این قبیل موضعگیریهاست؟ داستان حرمت مؤمن و حقوق بشر چه می شود؟

شاید بشود گفت فرض کنیم برای آنها که گذشت، اما بهتر است نسلهای بعد حواسشان را جمع کنند و به گونه ای رفتار کنند که اگر تغییر فکری هم دارند، دست کم چنین تبعات شگفتی نداشته باشد. فکر آن را هم بکنند که شاید روزی به توبه بیفتند.

اما صرف نظر از اینها، برخی چنان وانمود می کنند که گویی از روز ازل همین افکاری را داشته اند که امروز دارند. به گونه ای دیگر بگویم، دست کم دیگران تصور می کنند که آنان از قدیم و ندیم همین گونه می اندیشیده اند و بر فرض، اگر دو سه دهه ای است که آزاد اندیش و مدافع مثلا حقوق بشر و این حرفها شده اند، از زمانی که دست به قلم برده اند همین گونه فکر می کرده اند.

اگر در این باره چیزی می نویسم خدای ناکرده نه برای آن است که به رخ آنها بکشم. بلکه به این هدف است که اولا دیگران حقیقت را در باره تغییرات فکری برخی از اشخاص بدانند و ثانیا توجه داشته باشند که بسا آنچه امروز هم بیان می کنند شاید تا چند روز دیگر آن را عوض کنند. بیشتر از این بابت که توده ها، بیهوده جان و مال خویش را در گروه افکار و اندیشه اشخاصی نگذارند که اگر فرضا منهای دو سه دهه نخست زندگی، چهار پنج دهه دیگر عمر می کنند، هر دوره اندیشه ای دارند و گروهی را به بازی می گیرند.

بنده البته این قبیل تغییرات را چندان طبیعی نمی دانم و آنان را بیش از آن که ناشی از نوعی دگرگونی فکری درونی و از سر تأمل باشد، نشأت گرفته از تأثیرات بیرونی و یک انحراف تلقی می کنم. واقعا اگر بحث جنبه تغییر فکر از زاویه درونی و استدلالی داشته باشد،‌ به هر روی قابل تقدیر است.

در میان جزوات قدیمی جستجو می کردم. نگاهم به کتابچه ای افتاد با نام جهاد در اسلام. فکر کردم باید کتابچه خوبی باشد و در باره سابقه اندیشه های مربوط به جهاد در روزگار پیش از انقلاب به من کمک کند.

یکباره چشمم به مؤلف آن افتاد. م. مجتهد شبستری. حدسم درست بود، این کتابچه متعلق به یکی از دگراندیشانی است که بعد از سالها بهره گیری از لباس روحانی، درست به خاطر آنچه می گفت و می نوشت، بالاخره از این لباس درآمد و افکار مدرنی مطرح کرد که دامن آن خود قرآن را هم گرفت.

این کتابچه متن سخنرانی این جناب است که توسط انجمن اسلامی محصلین و دانشجویان شهر هانور تکثیر شده است.

اصل سخنرانی مربوط به سال 1969 میلادی ده سال پیش از انقلاب اسلامی است.

بر اساس آنچه در این کتابچه آمده است شرح قانون جهاد در اسلام بر پایه «مأموریت جامعه انقلابی اسلام در صحنه جهانی» است.

به نظر ایشان «اسلام تنها یک مکتب فلسفی یا تنها یک مکتب حقوقی، اقتصادی، یا اخلاقی نیست، و اگر کسی اسلام را چنین درک کرده باشد، دچار اشتباه شده است».

از دیدگاه جناب محمد مجتهد شبستری «اسلام یک جهان بینی خاص است که نظام های مختلف اقتصادی، حقوقی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی خاصی بر این جهان بینی بنیانگزاری شده است».

از دید ایشان و به عین عبارت خودشان «پس ما اسلام را یک ایدئولوژی می دانیم که جهان بینی خاصی دارد».

به نظر ایشان «وقتی دعوت اسلام یک دعوت جهانی باشد، یعنی وقتی اسلام مدعی است که این مکتب و این جهان بینی خاص برای همه انسانهاست نه برای یک جامعه مخصوص یا یک جمعیت مخصوص، نتیجه قطعی این مدعا این است که اسلام خواهان محقق ساختن ایدولوژی خود و مکتب خود در سراسر جهان است... اسلام خواهان به وجود آمدن یک انقلاب است، نه تنها در داخل یک جامعه معین بلکه در صحنه جهانی خواهان این است که این شیوه تفکر و زندگی و این جهان بینی و نظام های ناشی از آن را از داخل جامعه اسلامی بکشاند به صحنه های بین المللی، بکشاند به جامعه های دیگر».

اما جایگاه جهاد در این تفسیر چیست؟ ایشان می نویسد: «جهاد در اسلام عبارت است از دفاع مسلحانه از گسترش انقلاب».

جالب است که ایشان عنوان «انقلاب اسلامی» را به کار می برد. تازه از صدور انقلاب هم با این تعبیر سخن می گوید که انقلاب باید از حصار یک کشور درآید و جهاد ابزار گسترش آن است. آن هم در برابر کسانی که نمی خواهند اجازه دهند انقلاب منطقه ای شود و قصد دارند آن را در یک محیط کوچک خفه کنند.

جنابشان از مبارزات مسلحانه علیه پهلوی هم به عنوان جهاد یاد کرده می فرمایند: «یک نکته به خصوص جای توجه است که مبارزه مسلحانه برای ایجاد حکومت اسلامی در داخل یک کشور اسلامی هم جهاد است با همه مزایا و ارزشهای معنوی آن».

اکنون اهل مطالعه می توانند این مطالب را با آنچه که نویسنده مزبور در دو سه دهه گذشته در باره اسلام و نظام اسلامی و حکومت اسلامی و ... این قبیل مطالب نوشته مقایسه کنند و شرحی از یک تغییر اساسی را ملاحظه فرمایند.