۸۱۴۳
۰
۱۳۸۵/۱۰/۱۴

معرفي تفصيلي سه کتاب در باره سيرۀ رسول خدا (ص)

پدیدآور: جعفر رباني
تاريخ پيامبر اسلام از محمد ابراهيم آيتي

اگر از يک کتابشناس خبره يا کسي که اهل تحقيق و مطالعه در مباحث تاريخ اسلام است بخواهيد کتاب معتبري درباره تاريخ زندگي پيامبر اسلام به شما معرفي کند، بي گمان به کتاب تاريخ پيامبر اسلام اثر دانشمند معاصر، مرحوم حجة الاسلام دکتر محمد ابراهيم آيتي اشاره خواهد کرد؛ کتابي که شخصيت هاي معتبر مانند استاد مطهري، مجتبي مينوي و ايرج افشار بر آن صحه گذاشته اند و دانشمندي چون استاد ابوالقاسم گرجي با تلاشي کم نظير، مسئوليت تجديد نظر، تصحيح و آماده ساختن آن را براي چاپ جديد به عهده گرفته است.

استاد آيتي از نوادر روزگار خود بود. با اين حال درباره او کمتر گفته يا نوشته شده استو به نظر مي رسد لازم است پيش از ورود به بحث معرفي کتاب تاريخ پيامبر اسلام، به اختصار از شخصيت علمي و ديني اين مرد ياد کنيم، مردي که دست اجل مهلت نداد تا خود ثمره تلاش ارزشمندش را در نگارش تاريخ زندگي پيامبر اسلام به چشم ببيند.

محمد ابراهيم آيتي (343 - ؟) اهل بيرجند بود. همان شهري که در عصر ما دانشمندان عالي قدري را در زمينه هاي گوناگون به صحنه فرهنگ ايران عرضه کرده است. پدر آيتي، شيخ محمد قائني، روحاني و پيش نماز «گازار» يکي از روستاهاي شهرستان بيرجند بود. او محمد ابراهيم را در هفت سالگي به تحصيل در نزد معلمان شايسته محل سپرد و دو سال بعد خود درگذشت. محمد ابراهيم تا سيزده سالگي در روستاي گازار به تحصيل ادامه داد و سپس با اجازه مادر روانه بيرجند شد و پنج سال را در اين شهر صرف آموختن کرد. هجده ساله بود که از بيرجند به مشهد رفت و در حوزه علميه آن شهر به ادامه تحصيل پرداخت. در اين مدت محضر استاداني چون شيخ هاشم قزويني، شيخ مجتبي قزويني، آيت الله سبزواري، اديب نيشابوري و ميرزا مهدي اصفهاني را درک کرد و از آن ها بسيار آموخت.

سپس در حالي که در تحصيلات علوم قديمه تبحر پيدا کرده بود، به تهران رفت و از دانشکده معقول و منقول (دانشکده الهيات دانشگاه تهران) درجه دکتري گرفت و آن گاه به استادي در همين دانشکده پذيرفته شد. دريغا که اين مرد دانشمند مجال نيافت که پس از حضور در دانشگاه تهران، جامعه را بيش از پيش از افاضات علمي خود بهره مند سازد. اگر چه همين مقدار کار علمي و تاليفات که از او باقي مانده، خود کاري بزرگ و شگرف است. در سال 1343 روزي در هنگام رانندگي در تهران، ناگهان سگي ولگرد جلو اتومبيل او دويد. از آن جا که آيتي مردي سرشار از عاطفه و احساس بود و نمي خواست سگ را زير بگيرد، از مسيرخود خارج شد و در اثر تصادف با تير چراغ برق جانش را از دست داد.محمد ابراهيم آيتي، به زبان هاي عربي و انگليس تسلط داشت و فارسي را نيز سليس و روان مي نوشت. او کتاب هاي زنده اي از زبان هاي عربي و انگليسي ترجمه کرد که از جمله مي توان کتاب هاي تاريخ يعقوبي و البلدان يعقوبي، از عربي و نيز جهان در قرن بيستم و افکار جاويد محمد، از انگليسي را نام برد. از تاليفات او نيز به جز تاريخ پيامبر اسلام بايد به بررسي تاريخ عاشورا و گفتار عاشورا اشاره کرد. کتاب اخير با همکاري آقايان طالقاني، مطهري و بهشتي نوشته شده است.

اکنون به اصل مطلب، يعني آشنايي با کتاب تاريخ پيامبر اسلام برگرديم. نخست بايد دانست که تاريخ پيامبر اسلام کتابي است بسيار محققانه و دقيق، چنان که مرجع و منبع استفاده ديگر محققاني قرار مي گيرد که قصد تحقيق در تاريخ ظهور اسلام را داند.

شايان ذکر است که در پايان کتاب از 156 منبع به زبان عربي که پاره اي از آنها شامل چند جلد است، نام برده شده که اين خود شاهدي بر بزرگي کاري است که مؤلف بدان دست زده است.

کتاب بدون هيچ مقدمه و شرحي از اجداد رسول خدا شروع مي شود و طي بحث مفصلي (48صفحه) به تولد پيامبر مي رسد و از آن پس به ترتيب، سوانح و وقايع زندگي رسول خدا از جمله پرورش نزد حليمه، فوت مادر ، در گذشت عبد المطلب و ابوطالب، سفر به شام، شرکت در جنگ فجار، حلف الفضول، ازدواج با خديجه و ... و به همين ترتيب ماجراهاي زندگي رسول خدا را تا سال نهم هجرت نقل مي کند. روشن است که وقايع بعد از اين سال، از جمله حجه الوداع، قضيه غدير خم، وفات پيامبر و ... نيامده است که اين را بايد به حساب به پايان آمدن ناگهاني عمر مؤلف (رحمة الله عليه) گذاشت. البته از غدير، به مناسبت در ص 440 ذکري شده است.

يکي از ويژگي هاي اين کتاب که آن را از نظر تحقيقي برجسته مي سازد، توقف مولف بر نکات دقيقي است که چه بسا به ظاهر براي خواننده عادي اهميت ندارد، ولي خوانند دقيق و باريک بين قطعا جالب توجه است. براي مثال هنگامي که سخن از مناصب کعبه مقارن ظهور اسلام به ميان مي آيد، مؤلف چهادره نوع منصب متفاوت را به اين شرح بر مي شمارد: منصب سقايت (آب دهي حاجيان)، منصب عقاب (پرچم داري)، منصب رفادت (مهمان داري)، منصب حجابت (کليد داري و درباني)، منصب سدانت (پرده داري)، منصب مشورت (مشابه دار الندوه)، منصب قبه (اسلحه خانه)، منصب بخت آزمايي و فال گيري، منصب قضا و داوري، منصب نگهداري اموال، منصب قيادت(سرپرستي کاروان ها) ،منصب پرداخت ديه و غرامت، منصب اعنه (سرپرستي ستوران) و منصب عمارت (نگهباني از مسجد الحرام). همچنين در صفحات پاياني کتاب، چون به وفدها (هيأت هاي نمايندگي قبايل که به سوي پيامبر گسيل مي شدند) مي رسد 35 وفد را نيز فقط نام مي برد.

يکي ديگر از ويژگي هاي کتاب که به آن ارزش خواندن مي بخشد، سليس بودن نثر فارسي آن است. اين ويژگي را عموما در آثار نويسندگاني که در قرن اخير از سرزمين خراسان برخاسته اند، مي توان مشاهده کرد. کساني چون شهيد مطهري، حسينعلي راشد، بديع الزمان فروزانفر و محمد پروين گنابادي.

اما بايد گفت که چاپ اين کتاب، جز به واسطه تلاش مجدانه و صميمانه اي که دانشمند سخت کوش، دکتر ابوالقاسم گرجي مصروف آن داشته است، صورت تحقق نمي يافت. سه سال پس از درگذشت استاد آيتي، فرزند او دکتر اسماعيل آيتي دست نويس کتاب را براي چاپ به دانشکده الهيات فرستاد. پس از نگارش، کتاب از نظر استا مجتبي مينوي گذشت و او آن را کتابي بسيار ارزنده شمرد که چاپ آن مستلزم عشق و علم و دقتي نظير عشق و علم و دقت مرحوم آيتي است. سپس توصيه کرد اين کار را مرد دقيق و با سواد و علاقه مند و عاشق و دين داري مثل آقاي دکتر گرجي بايد به عهده بگيرد. بدين ترتيب کتاب در اختيار دکتر گرجي قرار گرفت و ايشان با صرف وقت زياد، کتاب را از نظ گذراند و اصلاحات لازم را انجام داد و مطالبي بر آن افزود و يازده فهرست متفاوت (جمعا 188 صفحه) نيز براي آن تهيه کرد تا اين که سرانجام در آذرماه سال 1359 يعني 16 سال پس از درگذشت مؤلف، کتاب تاريخ پيامبر اسلام در 831 صفحه در سلسله انتشارات دانشگاه تهران از چاپ خارج شد. در واقع دکتر گرجي کاري کرد که به گفته خود ايشان اگر مي خواست در اين باب به تأليف مستقلي بپردازد به يقين زحمت و کوششي که به کار مي برد از زحمت و کوششي که در راه آباد کردن اين اثر به کار برد، بيشتر نبود.دکتر گرجي استاد دانشکده حقوق تهران و از دانش آموختگان حوزه نجف و دانشگاه هاي ايران و خود داراي تأليفات مستقلي در باب مسائل فقهي و حقوقي است.







سيرت رسول الله

رفيع الدين اسحاق بن محمد همداني

ويرايش جعفر مدرس صادقي



در تاريخ اسلام، سيره نويسي [براي رسول خدا] خود به خود به فن يا شعبه اي از نگارش تاريخي تبديل شده است؛ به طوري که درهر زمان بسياري از نويسندگان مسلمان و غير مسلمان کوشيده اند سيره اي براي پيامبر گرامي اسلام بنويسند. شايد اين پديده که به نظر مي رسد در تاريخ اسلام نسبت به ساير اديان از قوت بيشتري برخوردار است، علاوه بر جاذبه عظيم پيامبر اسلام ناشي از توجه مسلمين به آيه شريفه « ولکم في رسول الله اسوة حسنة» باشد و اين که مسلمانان همواره خواسته اند ببينند و بدانند که جزييات زندگي اين اسوه حسنه که بايد راهنما يا سرمشق زندگي مؤمنين قرار بگيرد، چه بوده است.

از ميان سيره هايي که براي رسول خدا نوشته شده است، سيرت رسول الله اثر محمد بن اسحاق مشهور به سيره ابن اسحاق شهرت و اعتبار زيادي دارد. اين اثر پانصد سال پس از تأليف به دست مردي دانشمند و با ذوق به نثر فارسي زيبايي ترجمه شد و چشم ايرانيان فارسي زبان را به جمال خود روشن ساخت و بدين ترتيب اثر ديگري بر آثار منثور و ماندگار فارسي افزوده شد.متن فارسي سيرت رسول الله بار ديگر در سال هاي اخير در دست يکي از نويسندگان و ويرايشگران پرمايه قرار گرفت و با پيرايشي جديد انتشار يافت. جعفر مدرس صادقي ويرايشگر اين متن با اين کار خود پرده از جمال سيرت رسول الله که در عصر ما چندان به عرصه عموم وارد نشده بود، برگرفت.

به اختصار مي گوييم که مؤلف کتاب محمد بن اسحاق بن يسار مطلبي از اهالي مدينه و از نسل سوم راويان بود و با تلاشي زايد الوصف به تحرير سيره نبوي پرداخت به گونه اي که در سي سالگي يکي از علماي بزرگ زمانش ابن شهاب زهري وي را عالم ترين افراد مغازي (تاريخ نويسي غزوه ها) مي دانست.

ابن اسحاق اثر خود را در نيمه اول قرن دوم نوشت تا اين که در نيمه اول قرن هفتم به دست رفيع الدين اسحاق بن محمد همداني به زبان فارسي ترجمه شد و اکنون متن منقح و پيراسته اي از آن در اختيار کساني است که مي خواهند حديث حبيب خدا و رسول او را بخوانند و در آن تامل کنند.

درباره اين کتاب از جوانب متفاوتي مي توان سخن گفت و اين سخن ها را ويراستار کتاب، خود در مقدمه مبسوطي که بر آن نگاشته، آورده است. ما نيز در اين جا بر دو جنبه آن تأکيد مي کنيم:

1. شيوه روايت: در اين باره بهتر است قلم را به دست جعفر مدرس صادقي بدهيم و سخن را کوتاه کنيم. او مي نويسد:

ويژگي روايت در اين کتاب پابند بودن نويسنده است به ديدگاه و تغيير ديدگاه و پابند بودن نويسنده است به ديدگاه هاي متفاوت. مشاهده واقعه از ديدگاه هاي متفاوت به خواننده مجال مي دهد تا با سهولت بيشتري به کنه واقعه پي ببرد. هر ماجرا و هر بخشي از هر ماجرا را اگر از ديدگاه هاي متفاوت ببينيم، تازه ابعاد ماجرا به همان صورتي که هست، در برابر چشمان ما شکل مي گيرد. همه روايات اين کتاب از قول راوي اصلي – يعني ابن اسحاق- نقل مي شود و سپس براي روايت هر ماجرا، مناسب ترين و گوياترين ديدگاه انتخاب شده است.

2. نثر کتاب: نثر فارسي کتاب که همان نثر هنرمندانه رفيع الدين اسحاق همداني است بدون ترديد يکي از زيباترين نثرهايي است که زبان فارسي به خود ديده است. نثري که در ادامه سنت فارسي نويسي عصر ساماني و قرن پنجم هجري قرار مي گيرد و خاطره نثر بيهقي، ناصر خسرو، بلعمي و ... را در ذهن بيدار مي سازد. جمله ها کوتاه، فعل ها زياد و به کارگيري حروف اضافه و ربط چنان تصويري از وقايع را در منظر خواننده قرار مي دهد که گويي به تماشاي فيلمي نشسته است.محمد، خاتم پيامبران

دکتر سيد حسين نصر، محمد تقي جعفري، مرتضي مطهري، دکتر علي شريعتي و ديگران

بيست و هفتم رجب سال 1388 هجري قمري، مصادف با مهر ماه 1347 هجري شمسي، عيد مبعث آغاز پانزدهمين قرن بعثت رسول خدا (ص) بود. در آن سال مؤسسه حسينيه ارشاد تصميم گرفت کتابي دربزرگداشت اين واقعه انتشار دهد و آن را به منزله نخستين نشريه مؤسسه به جامعه مسلمانان و بالاخص ايرانيان هديه دهد. گويا پيشنهاد اوليه اين کار از استاد مرتضي مطهري بود و بدين منظور، از جمعي از فضلا و اهل علم در خواست شد که هر يک در زمينه موضوعي مرتبط با شخصيت حضرت محمد(ص)، مقاله اي بنويسند و آن را در اختيار حسينيه ارشاد بگذارند. خوشبختانه اين در خواست، از سوي بسياري از مخاطبان که همگي از مردان صاحب نام، صاحب انديشه و صاحب قلم بودند، پذيرفته شد و سرانجام مجموعه مقالات آنها در دو مجلد به قطع وزيري تحت عنوان محمد خاتم پيامبران جلد اول در سال 1347 وجلد دوم يک سال بعد، انتشار يافت.

انتشار محمد خاتم پيامبران در جامعه علمي و ديني آن روز، به ويژه در جامعه تحصيل کرده و روشنفکر مذهبي، رويدادي بزرگ تلقي و با استقبال روبه رو شد. به طوري که تمام نسخه هاي آن (5000جلد) در اندک مدتي به فروش رفت و تا امروزهم مورد استفاده دانش پژوهان و علاقه مندان به مطالعه زندگي پيامبر اسلام قرار دارد.

چنان که مي دانيم درباره حضرت محمد (ص) به ويژه عصر چاپ مسلمانان با کمبود کتاب هاي خوب روبه رو نبوده اند و در هر زمان به اقتضاي فرهنگ حاکم بر زمانه، به کتاب هايي دسترسي داشته اند. با اين حال چرا کتاب محمد خاتم پيامبران با استقبال روبه رو و به اثري ماندگار تبديل شد؟

به نظر ما بايد دليل اين امر را در چند چيز جست و جو کرد: نخست اين که صاحبان مقالات مرداني فرهيخته، دانشمند و با ايمان بودند و قلم خويش را در خدمت دين و اعتقاد خود قرار داده بودند. به علاوه که نگاه آنان به مسأله غالبا نگاهي نو و بديع بود. ديگر اين که سال هاي دهه 40 و 50 از دهه هاي جوشش و خيزش مردم مسلمان ايراني در بازيابي هويت اسلامي و تاريخي خود بود و همين سال ها آبستن حادثه عظيم انقلاب اسلامي شد و از آن پس تا امروز، اسلام را مسأله روز جهان کرد. دليل سوم را نيز بايد به حساب حسن سليقه بانيان امر در حسينيه ارشاد گذاشت که توانستند مقوله خاتميت و پيامبري رسول خدا را در چارچوبي جديد و آراسته تدارک ببينند و به جامعه اسلامي عرضه دارند.

باري چنان که گفتيم، محمد خاتم پيامبران در دو جلد و جمعا شامل نوزده مقاله تحليلي و ممتع است. هر کتاب نيز شامل مقدمه اي به قلم ناشر است که در آن توضيحات لازم درباره ضرورت و دلايل انتشار مجموعه آمده است.اينک به معرفي بسيار مختصر هر يک از مقالات جلد اول مي پردازيم:

نخستين مقاله از دکتر سيد حسين نصر با عنوان دين در جهان معاصر است.

شهيد دکتر محمدجواد باهنر و آقاي علي اکبر هاشمي رفسنجاني مشترکا مقاله جهان در عصر بعثت را نوشته اند.

آشنايان با نوشته هاي استاد دکتر سيد جعفر شهيدي مي دانند که مکتوبات ايشان، آميزه اي از ادبيات، تاريخ، تحليل تاريخي، و متکي بر تعقل تاريخي همراه با اعتقاد بي شايبه به اسلام است. دو نوشته اين مرد دانشمند با عنوان هاي از «ولادت تا بعثت» و«از بعثت تا هجرت» نيز چنين نوشته اي است.

ادامه مقالات دکتر شهيدي، يعني از هجرت تا وفات به دکتر علي شريعتي واگذار شده است. با اين حال مقاله دکتر شريعتي را نمي توان از نظر سبک و روش دنباله مقاله دکتر شهيدي دانست.

گوشه اي از اخلاق محمد (ص) از مقوله سيره نبوي است. حاج سيد ابوالفضل مجتهد زنجاني ويژگي مقاله خود را در مقايسه با سيره هاي ديگر در اين مي داند که نسبت به آن ها از تبويب ودسته بندي منظم برخوردار است، در نتيجه مطالعه آن بر خواننده امروزي راحت تر و درک آن سهل الوصول مي شود.

محمد (ص) در آيينه اسلام مقاله اي از علامه محمد حسين طباطبائي است.

سيماي محمد، نوشته اي مشهور از دکتر علي شريعتي است که نخستين بار درکتاب محمد خاتم پيامبران انتشار يافت.

از دکتر عطاء الله شهاب پور در اين کتاب مقاله بشارات انبيا را مي خوانيم.

آخرين مقاله جلد اول، مقاله ختم نبوت از استاد شهيد مرتضي مطهري است.

نخستين مقاله جلد دوم با عنوان اسلام و عقل نوشته استاد محمد تقي جعفري است.

جامعيت اسلام مقاله آيت الله حسين نوري از فقهاي امروز حوزه علميه قم است.

اما کارنامه اسلام اثر نام آشناي دکتر عبد الحسين زرين کوب نخستين بار در اين کتاب انتشار يافت.

مقاله مفصل (90 صفحه) اسلام از دريچه چشم مسيحيان نوشته اي از استاد مجتبي مينوي معروف پژوهشگر ستيهنده و موضوع آن بحثي بسيار وسيع است که طبعا در يک مقاله نمي توان بدان پرداخت.

استاد سيد غلامرضا سعيدي با نوشتن مقاله مستشرقين و اسلام جايي در کتاب محمد خاتم پيامبران به خود اختصاص داده است.

تحليلي از عوامل گسترش اسالم مقاله اي از استاد سيد مرتضي شبستري است.

استاد حجت الاسلام سيد هادي خسرو شاهي از معدود آشنايان به مسائل جهان اسلام و مسلمانان در اکناف جهان است. نوشتن مقاله اسلام و مسلمانان در جهان امروز نيز با توجه به همين ويژگي سي سال پيش به او محول شده است.

دو مقاله آخر که هر دو به قلم استاد مطهري است شامل وحي و نبوت و پيامبر امي است که در مجموع 220 صفحه کتاب را شامل مي شود و امروزه به صورت کتابي مستقل چاپ شده است.
نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ

منابع مشابه بیشتر ...

دو رساله اعتقادی صریح السنه و التبصیر فی معالم الدین از محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر (224 ـ 310)

رسول جعفریان

طبری بیش از همه به تاریخ و تفسیرش شهرت دارد. چندین اثر حدیثی هم دارد که یکی تهذیب الاثار است. در دهه

مروری بر افکار ابوالفتوح رازی در کتاب رَوح الاحباب و رُوح الالباب

رسول جعفریان

کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در

دیگر آثار نویسنده

گنج باز يافته (گزارشي از گنجينه خواف يا خاطرات و نوشته هاي مدرس)

جعفر رباني

ميان دولتمردان و رجال سياسي دوره مشروطه و بعد از آن ، سيد حسن مدرس از هر حيث ممتاز است. هم به لحاظ ع