اشاره

ابوالطیب متنبی شاعر شهیر دوره‌ عباسی (303 - 354ق) است که با طبع‌آزمایی شاعرانه و بی‌همتای خود در میدان شعر و برخورداری از شخصیتی یگانه و بی‌نظیر، نه تنها بر شعر و ادب عربی که بر شعر و ادب فارسی تاثیر شگرف نهاده است. متنبی از این رهگذر شاعران و ادبای بسیاری را شیفته شخصیت و طرز شاعرانه ‌خود کرده است تا آنجا که بسیاری از شاعران فارسی‌گوی از همان آغاز، معانی او را اقتباس کرده، از درون‌مایه‌ها و عبارات شاعرانه‌اش در دیوان خود سود جسته و به‌یادسپردن چکامه‌هایش را مایۀ فضل خود ‌شمرده‌اند.

این مهم باعث شده که در گذر زمان پژوهش‌ها و تحقیقات انبوهی در قالب پایان‌نامه، کتاب و مقاله دربارۀ احوال و آثار این شاعر نامیِ عرب و میزان تأثیر‌گذاری وی بر شاعران و ادبای ایرانی در ایران به چاپ رسد. بدین منظور لازم است که در این‌باره کتاب‌شناسی‌ای عرضه شود تا از سویی پژوهش‌های پیش‌رو با سهولت و روانی بیشتری انجام شود و از سویی تمام منابع موجود و به‌چاپ‌رسیده در ایران در دسترس پژوهشگران قرار گیرد و از انتخاب موضوعاتی كه قبلاً مورد بحث و بررسی قرار ­گرفته، بازداشته شود.

این کتاب‌شناسی به شیوه «کتابخانه‌ای - بنیادی» تنظیم شده است و براساس آن می‌توان دریافت که پژوهش‌های انجام‌گرفته در این‌باره از نظر ساختاری، تاریخی و محتوایی به چند دسته تقسیم می‌شوند و میزان پراکندگی آنها چگونه است. همچنین در پایان، برای تسهیل کار پژوهشگران، فهرست موضوعی پژوهش‌ها و تألیفات را آورده‌ایم.

درآمد

امروز بهره‌گیری از اطلاعات پیشین برای تداوم حیات انسان امروزی، امری لازم و ضروری می‌نماید تا آنجا که پیشرفت فردا در گرو استفاده و بهره‌گیری از داده‌ها و اطلاعات دیروز و امروز است و این همان چیزی است که اهمیت کتاب‌شناسی را در دنیای امروزی دو چندان کرده است.[1] به دیگر سخن امروزه انجام پژوهش‌های جدید، بدون مطالعه پژوهش‌ها و تحقیقات پیشین، امری ناممکن به شمار می‌آید، چرا که در این صورت ممکن است پژوهش جدید تنها تکرار پژوهش‌های پیشین باشد و هدررفت زمان و امکانات را به همراه داشته باشد. از این‌رو، رجوع به کتاب‌شناسی‌های مرتبط با موضوع پژوهش، نخست گستره دید پژوهندگان را وسعت می‌بخشد و دو دیگر آنکه به پژوهشگر این اطمینان را می‌دهد که موضوع برگزیده کاملاً جدید است. سه دیگر آنکه آشنایی و وقوف بر موضوعات انجام‌گرفته گاه می‌تواند به منزله راهنمایی در گزینش موضوعات جدید باشد و مسیر جدیدی را در امر پژوهش فراروی پژوهشگر بگشاید و وی را به ادامه کار دیگر پژوهشگران و تکامل‌بخشیدن به یافته‌های آنها در آن موضوع رهنمون سازد.[2]

متنبی كه آمد عالم را فراگرفت و و مردمان را به خود مشغول ساخت.[3] شاید بتوان گفت، این عبارت بهترین تعریف برای شناخت متنبی و فرایادکردن جاودانگی او باشد. ابوطیب احمد بن الحسین الجعفی الکندی الکوفی معروف به متنبی در سال 303 هجری قمری در کوفه دیده به جهان گشود و در آنجا نشو و نمو یافت.[4]

وی در سال 337 هجری به دربار سیف الدوله حمدانی در حلب که نماد دولت پرشکوه عرب بود، راه یافت و در نزد او مقامی بزرگ یافت؛ اما غرور بیش از حد او و روحیه بلندپروازانه‌اش باعث شد که بسیاری از درباریان آرام ننشینند و میان او و سیف الدوله جدایی افکندند. از این‌رو با دلی لبریز از اندوه، حلب را ترک گفت و آهنگ مصر و کافور اخشیدی کرد و برخلاف میل باطنی‌اش او را ثنا گفت. کافور نیز او را وعده حکومت داد؛ اما وعده‌اش با گذشت دو سال محقق نگشت. آنجا بود که متنبی دریافت که وعده‌اش دروغی بیش نبوده؛ از این‌رو در چکامه‌ای کافور را هجو کرد و به کوفه گریخت. آن‌گاه به قصد دیدار ابن العمید رهسپار ارجان و سپس رهسپار شیراز شد و مدایح خویش را نثار عضد‌الدوله کرد. عضدالدوله نیز او را با صلات فراوان خویش نواخت. پس از چندی قصد بازگشت نمود؛ ولی در راه بازگشت فاتک بن ابوجهل که متنبی خواهرش را هجو گفته بود با تنی چند از یارانش راه را بر او گرفته، او را به همراه فرزندش محسن به قتل رساندند.[5]

بلاشر راز جاودانگی و موفقیت متنبی را در بداوت، بوی کهنگی برخاسته از چکامه‌هایش، فراوانی تفاصیل اندرزآمیز، عبارات حکمت‌آمیز و کلمات قصار که با ظرافت تمام توانسته آنها را در یک بیت بگنجاند و غزل‌های وی که هوای فلسفی دارد می‌داند که به حق نیز چنین است.

پرواضح است که متنبی نه تنها بر شعر عربی که بر شعر فارسی نیز تأثیر شگرف نهاده است. شاعران فارسی‌زبان، از دیرباز معانی او را اقتباس می‌کردند، ابیات او را تضمین می‌کردند، نام او را در ضمن قصاید خود می‌آوردند و از برکردن چکامه‌های او را ادب و فضل می‌شمردند.[6] نیز مطالعه دیوان او را سنت می‌دانستند و از او که در باب هر موضوعی هر چند ناچیز، بیت یا چکامه‌ای ‌سروده با عنوان خلاّق المعانی ( = آفرینشگر معانی تازه) یاد می‌کردند.[7] این نکته رشید وطواط را بر آن داشته که از دیگر شاعران، با عنوان فرزندان وی یاد کند و دیوان او را شهره عرب و عجم بداند.[8] از این‌رو بسیاری از پژوهشگران به ویژه پژوهشگران ایرانی، از دیرباز سعی بر آن داشته‌اند به بیان زندگی وی و شرح احوال و دیوان سترگ او بپردازند و از این رهگذر سعی بر شناساندن بیش از پیش این شاعر عرب به ایرانیان داشته باشند. حتی پای را فراتر نهاده و به بررسی تطبیقی میان وی و دیگر شاعران پارسی‌سرای و میزان تأثیرگذاری وی بر آنها بپردازند. همچنین به مقایسۀ میان او و دیگر شاعران عربی‌سرای بپردازند. برآمد این پژوهش‌ها، نگارش تألیفات انبوه در این باره در ایران شده است.

به منظور سهولت کار پژوهشگران، کتاب‌شناسی‌ای از تألیفاتی که درباره‌ این شاعر نامی عرب انجام گرفته، تدوین شود تا از سویی منابع موجود در این‌باره در دسترس پژوهندگان قرار گیرد و از سوی دیگر آنها را از پژوهش‌ها و تحقیقات انجام‌گرفته آگاه سازد و از انجام پژوهش‌های تکراری و مشابه که هیچ سودی به همراه ندارد، باز دارد.

این کتاب‌شناسی به صورت الفبایی و در سه بخش پایان‌نامه، کتاب و مقاله و بر اساس مقاله‌ «آیین تدوین کتابشناسی»، تألیف محمد اسفندیاری تنظیم شده است. همچنین در پایان مقاله به منظور تسهیل کار پژوهشگران، فهرست موضوعی مقالات را درج نموده‌ایم که به پژوهشگر می‌نمایاند که در موضوعی خاص، چه پژوهش‌هایی انجام گرفته است.

گفتنی است پایان‌نامه‌های مقطع كارشناسی و مقالات ارائه‌شده در همایش‌ها در این  فهرست نیامده است. نیز در این مختصر سعی بر آن داشته‌ایم که تنها به آثاری که نام متنبی در عنوان آنها ذکر شده، بپردازیم. از این‌رو از کتاب‌های تاریخ ادبیات و تذکره‌ها یا تألیفاتی که صفحاتی از آنها به ذکر نام این شاعر اختصاص یافته، نامی برده نشده است. همچنین از نسخ خطی، کتاب‌های سنگی و تألیفاتی که در خارج ایران تدوین شده و شمار آنها از حوصله‌ این مقاله خارج است و خود مقاله‌ای مستقل می‌طلبد، چشم‌پوشی کرده‌ایم:

 

1. کتاب‌شناسی متنبی

1 - 1 پایان‌نامه‌ها

1. آذرشب، مرتضی. بررسی حکمت در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی رسول تقوی. دانشگاه آزاد - واحد تبریز. 1387.
2. آینه‌چی، اصغر. تأثیر اشعار حكمی و كلمات قصار امام علی (ع) در اشعار متنبی. كارشناسی‌ارشد. به راهنمایی سیدامیرمحمود انوار. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مركزی. 1376.
3. ابراهیمی اتانی، امرالله. مقایسه اشعار حکمی متنبی و فردوسی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی وحید سبزیان‌پور. دانشگاه رازی کرمانشاه. 1383.
4. احمدی، طوبی. مقایسه مضامین کلیله و دمنه‌ عربی و دیوان متنبی. کارشناسی‌ارشد. به راهنمایی وحید سبزیان‌پور. دانشگاه رازی کرمانشاه. 1389.
5. احمدلو، زهرا. بررسی تطبیقی خردگرایی در اشعار متنبی و ناصر خسرو. کارشناسی ارشد. به راهنمایی احمد جرفی. دانشگاه اراک. 1389.
6. اربابی، عبدالعزیز. الأمثال والحکم بین بشار والمتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی مهدی ممتحن. دانشگاه آزاد جیرفت. 1389.
7. ازوغ، حمیدرضا. تصویر مرگ و زندگی در اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدکاظم حاج ابراهیمی. دانشگاه آزاد - واحد نجف‌آباد. 1391.
8. اسدی بزچلوئی، محمد. کاربرد صور خیال تشبیه در اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمد جنتی‌فر. دانشگاه آزاد - واحد قم. بی‌تا.
9. اسفندیار، محمود. الفنون البدیعیة وجمالیاتها فی شعر المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی گنجیان. دانشگاه علامه طباطبایی. 1382.
10. اسماعیل‌زاده، محمد. دراسه مضامین المتنبی الاجتماعیة. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سید امیر‌محمود انوار. دانشگاه تربیت مدرس. 1378.
11. امام‌جمعه، انسیه. شعراء الحبسیات فی الأدب العربی: أبوالعتاهیة، أبونواس، المتنبی وأبوفراس الحمدانی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد قم. 1386.
12. امامی نصیر محله، اسماعیل. مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1380.
13. امین‌جراحی، محمد. المتنبی حیاته وشعره. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدعلی آذرشب. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد قم. 1371.
14. ایمانی، علی. بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسۀ آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی وحید سبزیان‌پور. دانشگاه رازی کرمانشاه. 1385.
15. بختیار نصرآبادی، حسین. الضرورات‌ الشعریة ومناقشتها فی دیوان المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیدرضا سلیمانزاده نجفی. دانشگاه اصفهان. 1384.
16. بهرامی زمانی، سکینه. زهدیات در دیوان متنبی و خاقانی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی غلامرضا گلچین راد. دانشگاه آزاد - واحد گرگان. 1391.
17. پوریا، هما. موازنه مدح و هجا در اشعار ابن هانی و متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علیرضا فرقانی اوزرودی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد بابل. 1388.
18. تقوایی، معصومه. حماسه در شعر متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عباس پورعباسی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1383.
19. توفیقی، محمد. مقایسه تشبیه ضمنی در کلیات سعدی و دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی نجمه رجایی. دانشگاه فردوسی مشهد. 1381.
20. جعفری، چیمن. استعاره در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی اردشیر صدرالدینی. دانشگاه آزاد - واحد مهاباد. 1390.
21. چاروسایی، محمد. متنبی و تأثیر او بر شعر سعدی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی حسین چوبین. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1379.
22. حجرگشت، رضا. الحکمة والمثل عند المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی نادر نظام‌‌تهرانی. دانشگاه علامه طباطبایی. 1377.
23. حزبه، خلیل. بررسی آرایه‌های ادبی در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عبدالرضا عطاش. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان. بی‌تا.
24. حسینی، سیدعباس. تشبیه در شعر متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی نوروزی. دانشگاه فردوسی مشهد. 1388.
25. حسینی، عبدالله. الشعر الملحمی عند المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی جعفر خضیر. دانشگاه علامه طباطبایی. 1377.
26. حمیدی عنبران، صلاح‌الدین. ترجمه و نقد و تحلیل بلاغی بیست قصیده از دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی ابراهیم اقبالی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد اردبیل. 1388.
27. خانگاه، نصرت. قصائد المدح بین المتنبی وأبی تمام وخصائصها. کارشناسی ارشد. به راهنمایی نادر نظام تهرانی. دانشگاه آزاد جیرفت. 1388.
28. خواجه‌پور، مرضیه. مقایسه فخر در شعر متنبی و خاقانی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی یابر دلفی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1386.[9]
29. دادگستر، اسما. الفخر عند أبی فراس الحمدانی والمتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی نادر نظام تهرانی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد جیرفت. بی‌تا.
30. دانشور، صمد. آراء الكوفیین مع البیان من دیوان المتنبی فی شرحه التبیان للعلامة العکبری. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیدرضا سلیمانزاده نجفی. دانشگاه اصفهان. 1384.
31. ذبیحی، یوسف. بررسی عرب و متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی احمد رنجبر. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. بی‌تا.
32. رحیم‌زاده دیالی، زینب. بررسی پدیده نرجسیه (خودشیفتگی) در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی ملک پیرزادنیا. دانشگاه آزاد اسلامی -واحد کرمانشاه. 1388.
33. رسولی، محمد. فن الفخر وتجلیاته بین المتنبی وابن هانی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی بهروز حسن‌زاده. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد جیرفت. 1389.
34. رشمه، آذر. شرح و ترجمه جلد چهارم دیوان متنبی (قافیه میم، 226 بیت اول). کارشناسی ارشد. به راهنمایی قاسمی حاجی‌آبادی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد گرمسار. 1387.
35. رضوانی حقیقی شیرازی، محمدمهدی. مقایسه میان متنبی مشرق و متنبی مغرب (ابوالطیب احمد بن الحسین و ابن هانی اندلسی). دكتری. به راهنمایی سید امیرمحمود انوار. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات. 1379.
36. روستایی، زینب. تأثیر قرآن و حدیث بر اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمود آبدانان مهدیزاده. دانشگاه شهید چمران اهواز. 1382.
37. زارعی‌فر، ابراهیم. بررسی تطبیقی شعر منوچهری و متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات. 1384 - 1383.
38. زینی‌وند، تورج. مقایسه بین متنبی و خاقانی در شعر فخر. کارشناسی ارشد. به راهنمایی خلیل پروینی. دانشگاه تربیت مدرس. 1381
39. سبزیان‌پور، وحید. مقایسه تصویرگری‌های حماسی فردوسی و متنبی. دکتری. به راهنمایی سید امیرمحمود انوار. دانشگاه تربیت مدرس. 1380.
40. سرگلزاری جوان، علی. مقایسه ضرب‌المثل‌ها و حکمت‌های پندآمیز در قصاید ابوالطیب متنبی و گلستان و بوستان سعدی شیرازی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی حمید صمصام. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد زاهدان. 1390.
41. سروش‌فرد، مرضیه. امثال و حکم در آثار متنبی و مولوی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی ماجد نجاریان. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد فلاورجان. 1387 - 1388.
42. سعادتمند، معصومه. اسلوب کنایه در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمد فاضلی. دانشگاه تربیت مدرس. 1378.
43. سعیدی، سید‌ابراهیم. الهجاء فی أشعار المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1381
44. سلیمی ترکانی، کبری. مقایسه شخصیت زن در اشعار سعدی و متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی دهقان. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تبریز. 1390.
45. سوری، محمدرضا. مقایسه اشعار غزلی متنبی با غزلیات حافظ. کارشناسی ارشد. به راهنمایی وحید سبزیان‌‌پور. دانشگاه رازی کرمانشاه. 1384.
46. سیادتی، سیدجلال‌الدین. مردم‌گرایی و مردم‌گریزی در اشعار متنبی و سعدی. دکتری. به راهنمایی ابراهیم دیباجی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات. 1385 - 1386.
47. شجاع‌پوریان، ولی‌الله. بررسی اخلاق و حکمت عملی در شعر متنبی. دکتری. به راهنمایی سید ابراهیم دیباجی. دانشگاه تهران. 1373.
48. شریفی‌راد، سمانه. الأدب بین المتنبی وحافظ والقرآن. کارشناسی ارشد. به راهنمایی مهدی ممتحن. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد جیرفت. 1389.
49. شعبانی چافجیری، هادی. اسلوب قصر در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی خلیل پروینی. دانشگاه تربیت مدرس تهران. 1380.
50. شعبانی میناآبادی، احمد. تأثر مضمونی خاقانی، مولوی، حافظ و صائب تبریزی از متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی مجتبی عالم‌خواه. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد اردبیل. 1388.
51. صادقی قطب‌آبادی، فروغ. وصف در دیوان متنبی. كارشناسی‌ارشد. به راهنمایی سیدامیرمحمود انوار. دانشگاه تهران. 1387.
52. صاعد واقفی انوشته، مریم. بررسی مفهوم مجد در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عبدالحسین فقهی. دانشگاه تهران. 1380.
53. عبادی، فاطمه. مضامین رزمی شاهنامه فردوسی با شعر متنبی (جلد 1 و 2). کارشناسی ارشد. به راهنمایی علیرضا منوچهریان. دانشگاه علامه طباطبایی. 1389.
54. عبدالهی، اسفندیار. حیات در اندیشه‌ متنبی و احمد شوقی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی اردشیر صدرالدینی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد مهاباد. 1391.
55. عبدالهی، کامران. معجز أحمد وقضایاه النحویة بین المتنبی والمعری مع ترجمة القسم الثانی من الجزء الأول. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدهادی مرادی. دانشگاه علامه طباطبایی. 1389.
56. عرفت‌پور، زینه. المتنبی فی ایران. كارشناسی‌ارشد. به راهنمایی محمدعلی آذرشب. دانشگاه تهران. 1376.
57. علی عسگری، اسداله. معجز احمد وقضایاه الصرفیة بین المتنبی والمعری مع ترجمة النصف الأول من الجزء الثانی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمد هادی مرادی. دانشگاه علامه طباطبایی. 1389.
58. علیخانی زیارتگاهی، اکرم. مقایسه نمونه‌هایی از اشعار حکمی متنبی و ناصر خسرو. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سهیلا پرستگاری. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد فلاورجان. 1385 - 1386.
59. فاضلی، محمد. متنبی و مختصری از نقد و بلاغت اشعارش. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عبدالحمید بدیع الزمانی. دانشگاه تهران. 1347.
60. فاضلی، ملیحه. الفخر فی شعر المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدجواد اسماعیل‌غانمی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1384.
61. فتوحی خرشتمی، مجید. هجو در اشعار متنبی. به راهنمایی علی قهرمانی. کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تبریز. 1387.
62. فرضی، وحید. بررسی تبلور مضامین حکمی خطبه‌های امیرالمؤمنین در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمد اسماعیل‌زاده. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تبریز. 1390.
63. فرهانی عرب، مسعود. الغزل عند المتنبی. به راهنمایی جواد سعدون‌‌زاده. کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1385.
64. فلاحتی، صغری. بررسی موضوعی و آماری تشبیه در دیوان متنبی. دکتری. به راهنمایی محمود خورسندی. 1382. دانشگاه تهران. 1385.
65. فیضی، علیرضا. رثاء در اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیدامیرمحمود انوار. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1373.
66. قارلقی، مجتبی. تحلیل و بررسی روانی اجتماعی اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی وحید سبزیان‌پور. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد کرمانشاه. 1389.
67. قاسمی، عبدالرسول. تأثیر المتنبی من الإمام علی.[10] کارشناسی ارشد. به راهنمایی مهدی ممتحن. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد جیرفت. 1390.
68. قاسمی حاجی‌آبادی، لیلا. قول و غزل در دیوان سعدی و متنبی. دکتری. به راهنمایی سیدابراهیم دیباجی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات. 1383.
69. قلی‌‌پور، عزیز. فخر در شعر متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1380.
70. قنبری مرند، محمدتقی. تحقیق و بررسی مدح در دیوان ابوالطیب المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی رسول تقوی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تبریز. 1387.
71. کاظمی‌پور، زهرا. بررسی تطبیقی آزادگی و کرامت انسانی در شعر ناصر خسرو قبادیانی و متنبی شاعر عرب. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عبدالحسین فرزاد. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد کرج. 1388.
72. گندمیکال، ناهید. بررسی زندگی و شعر ابوطیب المتنبی در مصر. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1372.
73. گودرزی، محمد. بررسی و تحلیل مقایسه‌‌ای حکمت در شعر متنبی و احمد شوقی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی کبری روشنفکر. دانشگاه تربیت مدرس. 1378.
74. محسنی، علی‌اکبر. صور خیال در شعر متنبی. دکتری. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه تربیت مدرس. 1379.
75. محفوظ، حسینعلی. روابط متنبی و سعدی. دکتری. استاد راهنمای این پایان‌نامه به ثبت نرسیده است. دانشگاه تهران. 1334.
76. محمدی، مرضیه. صور خیال در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی قهرمانی. دانشگاه تربیت معلم تبریز. 1389.
77. محمدی‌اسکی، محمدعلی. پژوهشی تطبیقی در آراء و اندیشه‌های ادبی، اعتقادی و اجتماعی ابوالطیب متنبی و ناصر خسرو. کارشناسی ارشد. به راهنمایی ولی‌الله شجاع‌پوریان. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1384.
78. مختاری، مریم. شرح و ترجمه و تحقیق جلد چهارم دیوان متنبی (قافیه میم، 226 بیت دوم). کارشناسی ارشد. به راهنمایی حامد صدقی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد گرمسار. 1387.
79. مرادی، رحمان. تشبیه در دیوان متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدعلی آذرشب. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. بی‌تا.
80. مرادی، فرشاد. مقایسه سبکی هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی. به راهنمایی سیداحمد پارسا. کارشناسی ارشد. دانشگاه کردستان. 1385.
81. معصوم‌خانی، صغری. شکوه در گزیده‌ای از اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیمین ولوی. دانشگاه آزاد - واحد تهران مرکزی. 1386.
82. مقصودی، علی‌اصغر. زندگی و آثار متنبی (ترجمه و تحقیق بخشی از جلد دوم کتاب اعیان الشیعه). کارشناسی ارشد. به راهنمایی سیدامیرمحمود انوار. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد تهران مرکزی. 1371.
83. ملایی، علی‌اکبر. موازنه بین متنبی و ابن هانی الأندلسی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی سعید شیبانی. دانشگاه تربیت معلم تهران. 1383.
84. منوچهریان، علیرضا. ترجمه، شرح و تحلیل جزء اول دیوان متنبی از شرح برقوقی. دکتری. به راهنمایی سید امیرمحمود انوار. دانشگاه تهران. 1378.
85. موسوی، هدی. تحلیلی بر موضوع فخر در شعر متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی علیرضا محکی‌پور. دانشگاه شهید چمران اهواز. 1389.
86. مهدوی، محمدرضا. مطابقت امثال حکم منظوم متنبی با ضرب‌المثل‌های ترکی آذری. کارشناسی ارشد. به راهنمایی شفیع برهانی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد مهاباد. 1390.
87. مهدی‌خواه، محمد. المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی عبدالحمید بدیع الزمانی. دانشگاه تهران. 1348.
88. میثاقی، ناصر. معجز أحمد وقضایاه الصرفیة بین المتنبی والمعری مع ترجمة النصف الأول من الجزء الأول. کارشناسی ارشد. به راهنمایی صادق خورشا. دانشگاه علامه طباطبایی. 1389.
89. میراخورلی، صغری. شرح و ترجمه و تحقیق جلد چهارم دیوان متنبی (قافیه میم 226 بیت اول). کارشناسی ارشد. به راهنمایی لیلا قاسمی حاجی‌آبادی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد گرمسار. 1387.
90. نادری، محمد. تأثیرپذیری متنبی از امثال و حکم قرآن در اشعار خود. کارشناسی ارشد به راهنمایی سیدمحمد امیری محمدآبادی. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نجف‌آباد. 1391.
91. ناظری، حمیده‌السادات. حکمت متنبی بر محک حکمت حضرت علی (ع). کارشناسی ارشد. به راهنمایی سهیلا پرستگاری. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد فلاورجان. 1389.
92. نبهانی‌زاده، محمد. الشخصیة العربیة فی شعر المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی حسین چوبین. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد آبادان و خرمشهر. 1385
93. نصرالهی داویجانی، ناصر. بررسی اشعار متنبی و مناسبات تاریخی آنها. کارشناسی ارشد. به راهنمایی فیروز حریرچی. دانشگاه تهران. 1373.
94. نظری، مجتبی. المتنبی والفخر بالذات (متنبی و خودستایی او). کارشناسی ارشد. به راهنمایی بهروز افشار. دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات. 1387.
95. نوروزی، علی. امثال و حکم در شعر متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی محمدعلی آذرشب. دانشگاه تهران. 1370.
96. هوشیار، صدیقه. معجم اللغة علی دیوان المتنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی ابوالحسن امین‌مقدسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم. 1380.
97. یوزباشی، میرتوحید. شرح و تحقیق 600 بیت از اشعار متنبی. کارشناسی ارشد. به راهنمایی خلیل حدیدی. دانشگاه تبریز. 1375.

 

2 - 1 کتاب

1. ابراهیمی آتانی، امرالله؛ مقایسه‌ اشعار حکیم متنبی و فردوسی؛ کرمانشاه: بی‌نا، 1383.
2. ابن عباد، صاحب بن اسماعیل؛ الأمثال السائره؛ ترجمۀ‌ فیروز حریرچی؛ تهران: سحر، 1356، 126 ص.
3. امام‌زاده، احمد؛ متون نظم عربی: معلقات، قصایدی از متنبی؛ تهران: کلک سیمین، 1389، 208 ص.
4. امامی نصیر محله، اسماعیل؛ مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او؛ تهران، بی‌نا، 1380.
5. انوار، امیرمحمود. سیر شعر و ادب از دوران قبل از اسلام عرب تا پایان دوره عباسی و مقایسه افکار سعدی و متنبی و داوری میان دو شاعر نامی پارسی و تازی؛ تهران: انوار دانش، 1380، 88 ص.
6. ایمانی، علی؛ بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسه‌ آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی؛ کرمانشاه: بی‌نا. 1385.
7. حسینی، عبدالزهرا؛ مائه شاهد وشاهد من معانی كلام الإمام علی (علیه السلام) فی شعر المتنبی؛ تهران: مؤسسه نهج البلاغه، 1984ق.
8. راثی، محسن؛ بانت سعاد از کعب بن زهیر ابی سلمی: به انضمام قصایدی چند از ابوالعلاء معری و متنبی با شرح لغات و مفردات و ترکیب و ترجمه ابیات؛ تهران: آوام، 1384، 144 ص.
9. رضایی هفتادری، غلام‌عباس و نیری‌زاده، محمدحسن؛ شرح گزیده دیوان متنبی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383، 437 ص، چ 2، 1386، 437 ص.
10. شجاع‌پوریان، ولی‌الله؛ اخلاق و حکمت عملی در شعر متنبی؛ اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز، 1376، 307 ص.
11. عسکری، صادق؛ الحکمة بین المتنبی وسعدی: دراسة مقارنه؛ سمنان، ان-تشارات دانشگاه سمنان، 1387.
12. فاضلی، محمد؛ التعریف بالمتنبی من خلال أشعاره؛ مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1372. 139 ص.
13. قاسمی حاجی‌آبادی، لیلا؛ بررسی قول و غزل در دیوان سعدی و متنبی؛ یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی - واحد یاسوج، 1390، 471 ص.
14. متنبی، احمد بن حسین؛ چکامه‌های متنبی: دیوان چند زبانه؛ ترجمۀ موسی اسوار. تهران: هرمس، 1384، 292 ص.
15. محفوظ، حسینعلی؛ المتنبی وسعدی؛ تهران: 1377ق.
16. -------------- . متنبی و سعدی و مآخذ مضامین سعدی در ادبیات عربی؛ چ 2: تهران: روزنه، 1377، 332 ص.
17. منوچهریان، علیرضا؛ ترجمه و تحلیل دیوان متنبی از شرح برقوقی: تطبیق با شروح واحدی، عکبری و یازجی؛ همدان: نور علم، 1382.
18. -----------------؛ ترجمه و تحلیل دیوان متنبی از شرح برقوقی: تطبیق با شروح واحدی، عکبری و یازجی؛ 2 ج، تهران: زوار، 1388.
19. مهدوی، محمدرضا. امثال و حکم متنبی و ضرب‌المثل‌های زبان ترکی - آذری؛ تهران: کوله‌پشتی، 1391، 242 ص.
20. مهدی‌خواه، محمد؛ المتنبی؛ تهران: صادق، 1386، 272 ص.

 

1 - 3 مقاله

1. آذرشب، محمدعلی. «المتنبی فی ایران». مجله‌ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س 34، ش 1 و 2، 1375. ص 125 - 140.
2. ابن‌‌الرسول، سیدمحمدرضا. «مولوی و متنبی». فرهنگ. ش 63 و 64، پاییز و زمستان 1386. ص 1 - 60.
3. اسماعیل‌زاده، یوسف. «درباره ترجمه دیوان متنبی». آینه پژوهش. ش 6، بهمن و اسفند 1384. ص 36 - 39.
4. انوار، امیرمحمود. «مقایسه افكار متنبی و سعدی». ذكر جمیل سعدی. ش 3، 1364. ص 195 - 202.
5. بهمنیار، احمد. «جشن هزار ساله متنبی». ارمغان. ش 1، فروردین 1316. ص 25 - 40.
6. پارسا، سیداحمد و فرشاد مرادی. «مقایسه‌ سبک هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی». پژوهشنامه علوم انسانی. ش 58، تابستان 1387. ص 1 - 22.
7. پروینی، خلیل و تورج زینی‌‌وند. «فخر در شعر متنبی و خاقانی». فصلنامه جستار‌های ادبی. ش 145، تابستان 1383. ص 155 - 173.
8. پیشگر، احد. «معانی غنایی مشترک در شعر ناصر خسرو و متنبی». پژوهشنامه‌ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س 9، ش 17، پاییز و زمستان 1390. ص 33 - 52.
9. تاج‌بخش، اسماعیل. «دو سوگنامه ناب از متنبی». پژوهشی ادبی. ش 4، زمستان 1384. ص 123 - 133.
10. ترکاشوند، فائزه. «ترجمه و تحلیل دیوان متنبی». کتاب ماه ادبیات. ش 141، تیر 1388. ص 93.
11. دستگردی، وحید. «جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی». ارمغان. ش 177، خرداد 1315. ص 165 - 172.
12. دستگردی، وحید. «جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی». (2). ارمغان. ش 176، اردیبهشت 1315. ص 108 - 115.
13. دستگردی، وحید. «جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی». (3). ارمغان. ش 178، تیر 1315. ص 245 - 253.
14. دستگردی، وحید. «جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی». (5). ارمغان. ش 180، شهریور 1315. ص 401 - 414.
15. دستگردی، وحید. «جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی». (6). ارمغان. ش 181، مهر 1315. ص 481 - 495.
16. جمالی بهنام، علی‌محمد. «مبالغه و اغراق در مدایح متنبی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تابستان و پاییز 1380. ص 333 - 354.
17. حبیب‌‌الهی، ابوالقاسم. «متنبی در شیراز». نشریه زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 1، بهار 1344. ص 77 - 88.[11]
18. ---------------- . «متنبی شاعر معروف عرب در شیراز». چهامین كنگره تحقیقات ایرانی. ش 10، 1353. ص 97 - 106.
19. حریرچی، فیروز، و علی‌اکبر محسنی. «صور خیال در شعر متنبی». مدرس علوم انسانی. س 5، ش 3، (پیاپی 20)، پاییز 1380. ص 11 - 26.
20. حریرچی، فیروز. «ترجمه کتاب الأمثال السائره من شعر المتنبی تألیف صاحب بن عباد». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 97و 98، بهار و تابستان 1356، ص 365 - 385.
21. رضایی هفتادری، غلامعباس. «رثا در شعر متنبی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. بهار و تابستان 1381. ص 107 - 127
22. ----------------------- . «شرح و تحلیل قصیده‌عتابیه متنبی». مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران. ش 145 و 146، اسفند 1376. ص 184 - 194.
23. رضوانی، محمدمهدی. «مقایسه میان متنبی مشرق و متنبی مغرب (ابوطیب احمد بن الحسین و ابن هانی اندلسی)». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. بهار و تابستان 1381. ص 317 - 339.
24. زرکوب، منصوره. «المدح فی شعر المتنبی و میزاته». فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا. س 14. ش 52، زمستان 1383. ص 78 - 109.
25. زمانی، مسلم. «متنبی در دربار سیف‌الدوله». فصلنامه جستارهای ادبی. ش 147، زمستان 1383. ص 135 - 146.
26. ساكی، محمدرضا و محمد گودرزی. «تحلیل و بررسی تطبیقی زندگی و مرگ از دیدگاه رودكی و متنبی». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت. ش 10، مرداد 1388. ص 135 - 156.
27. سبزیان‌پور، وحید و محمدرضا سوری. «مقایسه مضامین تغزلی مشترک بین متنبی و حافظ». فصلنامه علمی پژوهشی کاوش‌نامه. س 9، ش 17، پاییز و زمستان 1387. ص 93 - 140.
28. سبزیان‌پور، وحید. «جستاری در کشف ریشه‌های ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبی». فرهنگ. ش 55، پاییز 1384. ص 83 - 106.
29. شجاع‌پوریان، ولی‌الله. «مضامین قرآنی در حکم و امثال متنبی». زبان و علوم قرآن. ش 1 و 2. بهار و تابستان 1379. ص 57 - 65.
30. شعبانی میناآباد، احمد. «تأثر مضمونی حافظ از متنبی». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد واحد جیرفت. س 4، ش 16، زمستان 1389. ص 119 - 133.
31. صادقی، غلام‌علی. «نقد تطبیقی دو قصیده از فرخی سیستانی و متنبی». فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. ش 33. بهار 1391. ص 261 - 277.
32. طاهری‌نیا، علی‌باقر، مریم عابدی و مریم رحمتی ترکاشوند. «بررسی پدیده نارسیسم (خودستایی) در شعر حافظ و متنبی». نشریه‌ ادبیات تطبیقی دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان. س 5، ش 3، زمستان 1389. ص 225 - 251.
33. طهماسبی، عدنان و محمود حیدری. «النزعه القومیه فی شعر المتنبی». آفاق الحضاره الإسلامیه. ش 21، ربیع الأول 1429. ص 331 - 352.
34. علی‌محمدی، علی. «بررسی تطبیقی مضامین حكیمانه در آثار متنبی و سعدی». كتاب ماه ادبیات. ش 141، تیر 1388. ص 83 - 87.
35. فاضلی، محمد. «تجزیه و تحلیل و نقد و بررسی یكی از مدیحه‌های متنبی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 3 و 4، 1368. ص 130 - 143.
36. ----------- . «شعر متنبی در خدمت رسالت فكری او». ادبیات مشهد. 1375. ص 5 - 18.
37. ----------- . «مع المتنبی فی تحلیل قصیده رثائیه ونقدها». العلوم الإنسانیه. ش 1. پاییز و زمستان 1368. 109 - 114.
38. فرزاد، عبدالحسین. «نقد و بررسی اندیشه خردگرایی و آزاداندیشی در شعر متنبی شاعر عرب و ناصر خسرو قبادیانی». پژوهشنامه‌ علوم انسانی. ش 45 و 46، بهار و تابستان 1384. ص 175 - 188.
39. فیروزیان، مهدی. «بررسی تطبیقی سه ترجمه از سروده‌های متنبی». کتاب ماه ادبیات. ش 155. شهریور 1389. ص 89. ص 89 - 99.
40. قادری، فاطمه. «وصف المعارک الحربیه فی شعر المتنبی». کاوش‌نامه. س 3. ش 4. 1381. ص 129 - 145.
41. کردآبادی، سندس. «جمالیه التکرار لدی المتنبی». مجله الجمعیه الإیرانیه للغه العربیه وآدابها. ش 16، پاییز 1389. ص 33 - 50.
42. قویم‌الدوله. «متنبی در دربار سیف‌الدوله و عضد‌الدوله». ارمغان. ش 4، تیر 1336. ص 160 - 163. [12]
43. کرمی، محمدحسین و سیدفضل‌الله میرقادری و رویین‌تن فرهمند. «همگونی و ناهمگونی فخر به فضایل اخلاقی در دیوان ابی الطیب المتنبی و افضل‌الدین خاقانی». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 24، ش پیاپی21، زمستان 1387. ص 146 - 175.
44. گودرزی، محمد. «حیات در اندیشه متنبی و احمد شوقی». ماهنامه کیهان فرهنگی. ش 230، آذر 1384. ص 4 - 47.
45. ------------ . «متنبی از زبان متنبی». كیهان فرهنگی. ش 205، آبان 1382. ص 62 - 65.
46. محقق، مهدی. «تاثر سعدی از متنبی». ذكر جمیل سعدی. ش 3، 1364. ص 175 - 184.
47. ------------ . «متنبی و سعدی». راهنمای کتاب. س 2، ش 2 و 3، شهریور 1338. ص 238 - 323.[13]
48. محمدرضایی، علی‌رضا. «متنبی غرب و شرق». مجتمع آموزش عالی قم. ش 7 و 8، پاییز و زمستان 1379. ص 213 - 230.
49. محمدی، علی. «سیر تحول اغراق و نمونه‌هایی از شعر متنبی». مجله الجمعیه العلمیه الإیرانیه للغه العربیه وآدابها. ش 4، 1384. ص 135 - 153.
50. مسبوق، سید‌مهدی، مرتضی قائمی و پروین فرخی‌راد. «بررسی پویایی و حیات صور خیال در شعر متنبی (با تکیه بر تصاویر شنیداری)». فصلنامه‌ لسان مبین. س 2، ش 4، تابستان 1390. ص 215 - 228.
51. مسرور، حسین.«صاحب ابن عباد و متنبی شاعر». وحید. ش 27، اسفند 1344. ص 181 - 183.
52. مصطفوی‌نیا، سیدمحمد‌رضی، و معصومه سپهرنوش. «تأثیر و تأثر در موضوع دنیا بین صائب و متنبی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. س 2، ش 4، تابستان 1390. ص 185 - 205.
53. ممتحن، مهدی و سمانه شریفی‌راد. «مدح در اشعار متنبی و حافظ». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد واحد جیرفت. س 5، ش 20، 1390. ص 137 - 149.
54. منوچهریان، علیرضا. «بحر آتشین شعر متنبی». زبان و ادب. س 9، ش 29، پاییز 1385. ص 96 - 109.
55. --------------- . «شرح قصیده‌ای از متنبی (از شرح برقوقی)». مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران. بهار و تابستان 1381. ص 87 - 105.
56. نائینی، میرزا رضا. «شرح حال متنبی». ارمغان. ش 44، آبان 1302. ص 346 - 366.
57. -------------. (بقیه از شماره‌ قبل). ارمغان. ش 45 و 46، آذر و دی 1302. ص 431 - 453.
58. -------------. (بقیه از شماره‌ قبل). ارمغان. ش 47 و 48، بهمن و اسفند 1302. ص 570 - 584.
59. هنر، علی‌محمد. «نقد و معرفی کتاب: تمثل به شعر متنبی». آینه‌ پژوهش. ش 104، خرداد و تیر 1386. ص 25 - 42.

 

2. فهرست موضوعی پژوهش‌ها و تألیفات [14]

گفتنی است كه در پژوهش حاضر، فهرست موضوعی به ترتیب الفبایی پژوهش‌ها و تألیفات تنظیم و در پی هر پژوهش، نام نویسنده یا نویسندگان و قالب پژوهش و سال نشر آن درج شده است.

متنبی و ابن‌هانی:

موازنه بین متنبی و ابن هانی الأندلسی. علی‌اکبر ملایی. (پایان‌نامه). 1383.

فن الفخر وتجلیاته بین المتنبی وابن هانی. محمد رسولی. (پایان‌نامه). 1389.

مقایسه میان متنبی مشرق و متنبی مغرب (ابوالطیب احمد بن الحسین و ابن هانی اندلسی). محمدمهدی رضوانی. (پایان­نامه). 1379.

------------------------------------------------------------------------------------. (مقاله). 1381.

متنبی غرب و شرق. علی‌رضا محمدرضایی. (مقاله). 1379.

موازنه مدح و هجا در اشعار ابن هانی و متنبی. هما پوریا. (پایان‌نامه). 1388.

متنبی و ابوالعتاهیه

شعراء الحبسیات فی الأدب العربی: أبوالعتاهیه، أبونواس، المتنبی وأبوفراس الحمدانی. انسیه امام‌جمعه. (پایان‌نامه). 1386.

متنبی و ابوالعلا معری

معجز احمد وقضایاه الصرفیه بین المتنبی والمعری مع ترجمه النصف الأول من الجزء الثانی. اسداله علی‌عسگری. (پایان‌نامه). 1389.

معجز أحمد وقضایاه الصرفیه بین المتنبی والمعری مع ترجمه النصف الأول من الجزء الأول. ناصر میثاقی. (پایان‌نامه). 1389[15]

معجز أحمد وقضایاه النحویه بین المتنبی والمعری مع ترجمه القسم الثانی من الجزء الأول. کامران عبدالهی. (پایان‌نامه). 1391.

متنبی و ابو‌تمام

قصائد المدح بین المتنبی وأبی تمام وخصائصها. نصرت خانگاه. (پایان‌نامه). 1388.

متنبی و ابوفراس حمدانی

شعراء الحبسیات فی الأدب العربی: أبوالعتاهیه، أبونواس، المتنبی وأبوفراس الحمدانی. انسیه امام‌جمعه. (پایان‌نامه). 1386.

الفخر عند أبی فراس الحمدانی والمتنبی. اسما دادگستر. (پایان‌نامه). بی‌تا.

متنبی و ابونواس

شعراء الحبسیات فی الأدب العربی: أبوالعتاهیه، أبونواس، المتنبی وأبوفراس الحمدانی. انسیه امام‌جمعه. (پایان‌نامه). 1386.

متنبی و احمد شوقی

بررسی و تحلیل مقایسه‌ای حکمت در شعر متنبی و احمد شوقی. محمد گودرزی. (پایان‌نامه). 1378.

حیات در اندیشه متنبی و احمد شوقی. محمد گودرزی . (مقاله). 1384.

حیات در اندیشه‌ متنبی و احمد شوقی. اسفندیار عبدالهی. (پایان‌نامه). 1391.

متنبی و اغراق

سیر تحول اغراق و نمونه‌هایی از شعر متنبی. علی محمدی. (مقاله). 1384.

مبالغه و اغراق در مدایح متنبی. علی‌محمد جمالی بهنام. (مقاله). 1380.

متنبی و امام علی

بررسی تبلور مضامین حکمی خطبه‌های امیرالمومنین در دیوان متنبی. وحید فرضی. (پایان‌نامه). 1390.

تأثیر اشعار حكمی و كلمات قصار امام علی (ع) در اشعار متنبی. اصغر آینه‌چی. (پایان‌نامه). 1376.

تأثیر المتنبی من الإمام علی. عبدالرسول قاسمی. (پایان‌نامه). 1390.

حکمت متنبی بر محک حکمت حضرت علی (ع). حمیده‌السادات ناظری. (پایان‌نامه). 1389.

مائه شاهد شاهد من معانی كلام الإمام علی علیه السلام فی شعر المتنبی؛ عبدالزهرا حسینی؛ (کتاب) 1984.

متنبی و اندیشه‌های وی

شعر متنبی در خدمت رسالت فكری او. محمد فاضلی. (مقاله). 1375.

متنبی و اندیشه‌های اجتماعی

تحلیل و بررسی روانی اجتماعی اشعار متنبی. مجتبی قارلقی. (پایان‌نامه). 1389.

دراسه مضامین المتنبی الاجتماعیه. محمد اسماعیل‌زاده. (پایان‌نامه). 1378.

متنبی و ایران

متنبی در شیراز. (مقاله). 1344.

المتنبی فی ایران. محمدعلی آذرشب. (مقاله). 1375.

متنبی شاعر معروف عرب در شیراز. ابوالقاسم حبیب‌‌الهی. (مقاله). 1353.

المتنبی فی ایران. زینه عرفت‌پور. (پایان‌نامه). 1376.

متنبی و بشار

الأمثال والحکم بین بشار والمتنبی. عبدالعزیز اربابی. (پایان‌نامه). 1389.

متنبی و تکرار

جمالیه التکرار لدی المتنبی. سندس کردآبادی. (مقاله). 1389.

متنبی و جنگ (= وصف آوردگاه)

وصف المعارک الحربیه فی شعر المتنبی. فاطمه قادری. (مقاله). 1381.

متنبی و حافظ

الأدب بین المتنبی وحافظ والقرآن. سمانه شریفی‌راد. (پایان‌نامه). 1389.

بررسی پدیده نارسیسم (خودستایی) در شعر حافظ و متنبی. علی‌باقر طاهری‌نیا، مریم عابدی و مریم رحمتی ترکاشوند. (مقاله). 1389.

تأثر مضمونی حافظ از متنبی. احمد شعبانی میناآبادی. (مقاله). 1389.

تأثر مضمونی خاقانی، مولوی، حافظ و صائب تبریزی از متنبی. احمد شعبانی میناآبادی. (پایان‌نامه). 1388.

مدح در اشعار متنبی و حافظ. مهدی ممتحن، و سمانه شریفی‌راد. (مقاله). 1390.

مقایسه اشعار غزلی متنبی با غزلیات حافظ. محمدرضا سوری. (پایان‌نامه). 1384.

مقایسه مضامین تغزلی مشترک بین متنبی و حافظ. وحید سبزیان‌پور و محمدرضا سوری. (مقاله). 1387.

متنبی و حبسیه سرایی (= زندان‌نامه)

شعراء الحبسیات فی الأدب العربی: أبوالعتاهیه، أبونواس، المتنبی وأبوفراس الحمدانی. انسیه امام‌جمعه. (پایان‌نامه). 1386.

متنبی و حکمت و مثل

اخلاق و حکمت عملی در شعر متنبی؛ ولی‌الله شجاع‌پوریان؛ (کتاب)، 1376.

الأمثال السائره؛ صاحب بن اسماعیل ابن عباد؛ ترجمه‌ فیروز حریرچی. (کتاب)، 1356.

امثال و حکم در شعر متنبی. علی نوروزی. (پایان‌نامه). 1370.

امثال و حکم متنبی و ضرب‌المثل‌های زبان ترکی - آذری؛ محمدرضا مهدوی؛ (کتاب)، 1391.

بررسی اخلاق و حکمت عملی در شعر متنبی. ولی‌الله شجاع‌پوریان. (پایان‌نامه). 1373.

بررسی حکمت در دیوان متنبی. مرتضی آذرشب. (پایان‌نامه). 1387.

تأثیرپذیری متنبی از امثال و حکم قرآن در اشعار خود. محمد نادری. (پایان‌نامه). 1391.

ترجمه کتاب الأمثال السائره من شعر المتنبی تألیف صاحب بن عباد. فیروز حریرچی. (مقاله). 1356.

جستاری در کشف ریشه‌های ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبی. وحید سبزیان‌پور. (مقاله). 1384.

الحکمه والمثل عند المتنبی. رضا حجرگشت. (پایان‌نامه). 1377.

مضامین قرآنی در حکم و امثال متنبی. ولی‌الله شجاع‌پوریان. (مقاله). 1379.

مطابقت امثال حکم منظوم متنبی با ضرب‌المثل‌های ترکی آذری. محمدرضا مهدوی. (پایان‌نامه). 1390.

متنبی و حماسه

حماسه در شعر متنبی. معصومه تقوایی. (پایان‌نامه). 1383.

الشعر الملحمی عند المتنبی. عبدالله حسینی. (پایان‌نامه). 1377.

متنبی و خاقانی

فخر در شعر متنبی و خاقانی. خلیل پروینی و تورج زینی‌وند. (مقاله). 1383.

تأثر مضمونی خاقانی، مولوی، حافظ و صائب تبریزی از متنبی. احمد شعبانی میناآبادی. (پایان‌نامه). 1388.

زهدیات در دیوان متنبی و خاقانی. سکینه بهرامی زمانی. (پایان‌نامه). 1391.

مقایسه بین متنبی و خاقانی در شعر فخر. تورج زینی‌وند. (پایان‌نامه). 1381.

مقایسه‌ سبک هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی. سیداحمد پارسا و فرشاد مرادی. (مقاله). 1387.

مقایسه‌ سبکی هجویات در دو دیوان خاقانی و متنبی. فرشاد مرادی. (پایان‌نامه). بی‌تا.

مقایسه فخر در شعر متنبی و خاقانی. مرضیه خواجه‌پور. (پایان‌نامه). 1386.

همگونی و ناهمگونی فخر به فضایل اخلاقی در دیوان ابی الطیب المتنبی و افضل‌الدین خاقانی. محمدحسین کرمی، سیدفضل‌الله میرقادری و رویین‌تن فرهمند. (مقاله). 1387.

متنبی و خودشیفتگی

بررسی پدیده نرجسیه (خودشیفتگی) در دیوان متنبی. زینب رحیم‌زاده دیالی. (پایان‌‌نامه). 1388.

المتنبی والفخر بالذات (متنبی و خودستایی او). مجتبی نظری. (پایان‌نامه). 1387.            

متنبی و رثا

دو سوگنامه ناب از متنبی. اسماعیل تاج‌بخش. (مقاله). 1384.

رثا در شعر متنبی. غلامعباس رضایی هفتادری. (مقاله). 1381.

رثاء در اشعار متنبی. علیرضا فیضی. (پایان‌نامه). 1373.

مع المتنبی فی تحلیل قصیده رثائیه ونقدها. محمد فاضلی. (مقاله). 1368.

متنبی و سعدی

بررسی تطبیقی مضامین حكیمانه در آثار متنبی و سعدی. علی علی‌محمدی. (مقاله). 1388.

تأثر سعدی از متنبی. مهدی محقق. (مقاله). 1364.

الحکمه بین المتنبی وسعدی: دراسة مقارنه؛ صادق عسکری؛ (کتاب)، 1387.

روابط متنبی و سعدی. حسینعلی محفوظ. (پایان‌نامه). 1334.

قول و غزل در دیوان سعدی و متنبی. لیلا قاسمی حاجی‌آبادی. (پایان‌نامه). 1383.

قول و غزل در دیوان سعدی و متنبی. لیلا قاسمی حاجی‌آبادی. (کتاب)،. 1390.

متنبی و تأثیر او بر شعر سعدی. محمد چاروسایی. (پایان‌نامه). 1379.

متنبی و سعدی و مآخذ مضامین سعدی در ادبیات عربی؛ حسینعلی محفوظ؛ (کتاب)، 1377.

متنبی و سعدی. مهدی محقق. (مقاله). 1338.

المتنبی وسعدی؛ حسینعلی محفوظ؛ (کتاب)، 1377ق.

مردم‌گرایی و مردم‌گریزی در اشعار متنبی و سعدی. سیدجلال‌‌الدین سیادتی. (پایان‌نامه). 1385 - 1386.

مقایسه افكار متنبی و سعدی. امیرمحمود انوار. (مقاله). 1364.

مقایسه تشبیه ضمنی در کلیات سعدی و دیوان متنبی. محمد توفیقی. (پایان‌نامه). 1381.

مقایسه شخصیت زن در اشعار سعدی و متنبی. کبری سلیمی ترکانی. (پایان‌نامه). 1390.

مقایسه ضرب‌المثل‌ها و حکمت‌های پندآمیز در قصاید ابوالطیب متنبی و گلستان و بوستان سعدی شیرازی. علی سرگلزاری جوان. (پایان‌نامه). 1390.

متنبی و سیف‌الدوله

بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسه‌ی آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی. علی ایمانی. (پایان‌نامه). 1385.

بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسه‌ی آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی. علی ایمانی. (کتاب)، 1385.

متنبی در دربار سیف‌الدوله. مسلم زمانی. (مقاله). 1383.

متنبی در دربار سیف‌الدوله و عضد‌الدوله. قویم‌الدوله. (مقاله). 1336.

متنبی، شخصیت و زندگی‌نامه‌ی وی

بررسی زندگی و شعر ابوطیب المتنبی در مصر. ناهیدگندمیکال. (پایان‌نامه). 1372.

التعریف بالمتنبی من خلال أشعاره؛ (کتاب)، 1372.

جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی. وحید دستگردی. (مقاله). 1315.

جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی. (2) وحید دستگردی. (مقاله). 1315.

جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی. (3) وحید دستگردی.  (مقاله). 1315.

جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی. (5) وحید دستگردی. (مقاله). 1315.

جشن هزار ساله متنبی: شخصیت متنبی. (6) وحید دستگردی.  (مقاله). 1315.[16]

جشن هزار ساله متنبی. احمد بهمنیار. (مقاله). 1316.

زندگی و آثار متنبی (ترجمه و تحقیق بخشی از جلد دوم کتاب اعیان الشیعه). علی‌اصغر مقصودی. (پایان‌نامه). 1371.

شرح حال متنبی. میرزا رضا نائینی. (مقاله). 1302.

شرح حال متنبی. میرزا رضا نائینی. (بقیه از شماره‌ی قبل). (مقاله). 1302.

شرح حال متنبی. میرزا رضا نائینی. (بقیه از شماره‌ی قبل). (مقاله). 1302.[17]

المتنبی حیاته وشعره. محمد امین‌جراحی. (پایان‌نامه). 1371.

متنبی و مختصری از نقد و بلاغت اشعارش. محمد فاضلی. (پایان‌نامه). 1347.

متنبی از زبان متنبی. محمد گودرزی. (مقاله). 1382.

المتنبی. محمد مهدی‌خواه. (پایان‌نامه). 1348.

    المتنبی. محمد مهدی‌خواه. (کتاب)، 1386.

متنبی و شرح چکامه‌ها و دیوان وی

بانت سعاد از کعب بن زهیر ابی سلمی: به انضمام قصایدی چند از ابوالعلاء معری و متنبی با شرح لغات و مفردات و ترکیب و ترجمه ابیات؛ محسن راثی؛ (کتاب)، 1384.

بحر آتشین شعر متنبی. علیرضا منوچهریان. (مقاله). 1385.

بررسی اشعار متنبی و مناسبات تاریخی آنها. ناصر نصرالهی داویجانی. (پایان‌نامه). 1373.

بررسی تطبیقی سه ترجمه از سروده‌های متنبی. مهدی فیروزیان. (مقاله). 1389.

تجزیه و تحلیل و نقد و بررسی یكی از مدیحه‌های متنبی. محمد فاضلی. (مقاله). 1368.

تحقیق و بررسی مدح در دیوان ابوالطیب المتنبی. محمدتقی قنبری مرند. (پایان‌نامه). 1387.

ترجمه و تحلیل دیوان متنبی از شرح برقوقی: تطبیق با شروح واحدی، عکبری و یازجی؛ علیرضا منوچهریان؛ (کتاب)، 1382 / چ 2: 1388.

ترجمه، شرح و تحلیل جزء اول دیوان متنبی از شرح برقوقی. علیرضا منوچهریان . (پایان‌نامه). 1378.

چکامه‌های متنبی: دیوان چند زبانه؛ احمد بن حسین متنبی؛ ترجمه‌ موسی اسوار؛ (کتاب)، 1384.

درباره ترجمه دیوان متنبی. یوسف اسماعیل‌زاده. (مقاله). 1384.

شرح گزیده دیوان متنبی؛ غلام‌عباس رضایی هفتادری و محمدحسن نیری‌زاده؛ (کتاب)، 1383 / چ 2: 1386.

شرح و تحقیق 600 بیت از اشعار متنبی. میرتوحید یوزباشی. (پایان‌نامه). 1375.

شرح و ترجمه جلد چهارم دیوان متنبی. آذر رشمه. (قافیه میم، 226 بیت اول. (پایان‌نامه). 1387.

شرح و ترجمه و تحقیق جلد چهارم دیوان متنبی (قافیه میم 226 بیت اول) صغری میراخورلی. (پایان‌نامه). 1387.

شرح و ترجمه و تحقیق جلد چهارم دیوان متنبی (قافیه میم 226 بیت دوم. مریم مختاری. (پایان‌نامه). 1387.

مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او؛ اسماعیل امامی نصیر محله؛ (کتاب)، 1380.

مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او؛ اسماعیل امامی نصیر محله؛ (پایان‌نامه). 1380.

ترجمه و تحلیل دیوان متنبی. فائزه ترکاشوند. (مقاله). 1388.

متون نظم عربی: معلقات، قصایدی از متنبی؛ احمد امام‌زاده؛ (کتاب)، 1389.

مع المتنبی فی تحلیل قصیده رثائیه ونقدها». محمد فاضلی. (مقاله). 1368.

معجم اللغه علی دیوان المتنبی. صدیقه هوشیار. (پایان‌نامه). 1380.

نقد و معرفی کتاب: تمثل به شعر متنبی. علی‌‌محمد هنر. (مقاله). 1386.

متنبی و شکوه (= مجد)

بررسی مفهوم مجد در دیوان متنبی. مریم صاعد واقفی انوشته. (پایان‌نامه). 1380.

متنبی و شکوی

شکوی در گزیده‌ای از اشعار متنبی. صغری معصوم‌خانی. (پایان‌نامه). 1386.

متنبی و صاحب بن عباد

صاحب ابن عباد و متنبی شاعر. حسین مسرور. (مقاله). 1344.

متنبی و صائب

تأثر مضمونی خاقانی، مولوی، حافظ و صائب تبریزی از متنبی. احمد شعبانی میناآبادی. (پایان‌نامه). 1388.

تأثیر و تأثر در موضوع دنیا بین صائب و متنبی. سیدمحمد‌رضی مصطفوی‌نیا، و معصومه سپهرنوش. (مقاله). 1390.

متنبی و صرف و نحو

استخراج و شرح آراء کوفیان از دیوان متنبی در شرح تبیان از علامه عکبری. صمد دانشور. (پایان‌نامه). 1384.

ضرورت‌های شعری و بررسی آن در دیوان متنبی. حسین بختیار نصرآبادی. (پایان‌نامه). 1384.

متنبی و علوم بلاغت

استعاره در دیوان متنبی. چیمن جعفری. (پایان‌نامه). 1390.

اسلوب قصر در دیوان متنبی. هادی شعبانی چافجیری. (پایان‌نامه). 1380.

اسلوب کنایه در دیوان متنبی. معصومه سعادتمند. (پایان‌نامه). 1378.

بررسی آرایه‌های ادبی در دیوان متنبی. خلیل حزبه. (پایان‌نامه). بی‌تا.

بررسی پویایی و حیات صور خیال در شعر متنبی (با تکیه بر تصاویر شنیداری). سید‌مهدی مسبوق، مرتضی قائمی و پروین فرخی‌راد. (مقاله). 1390.

بررسی موضوعی و آماری تشبیه در دیوان متنبی. صغری فلاحتی. (پایان‌نامه). 1385.

ترجمه و نقد و تحلیل بلاغی بیست قصیده از دیوان متنبی. صلاح‌الدین حمیدی عنبران. (پایان‌نامه). بی‌تا.

تشبیه در دیوان متنبی. رحمان مرادی. (پایان‌نامه). بی‌تا.

تشبیه در شعر متنبی. سیدعباس حسینی. (پایان‌نامه). 1388.

صور خیال در دیوان متنبی. مرضیه محمدی.(پایان‌نامه). 1389.

صور خیال در شعر متنبی. علی‌اکبر محسنی. (پایان‌نامه). 1379.

صور خیال در شعر متنبی. فیروز حریرچی و علی‌اکبر محسنی. (مقاله). 1380.

الفنون البدیعیه وجمالیاتها فی شعر المتنبی. محمود اسفندیار. (پایان‌نامه). 1382.

کاربرد صور خیال تشبیه در اشعار متنبی. محمد اسدی بزچلوئی. (پایان‌نامه). بی‌تا.

متنبی و مختصری از نقد و بلاغت اشعارش. محمد فاضلی. (پایان‌نامه). 1347.

متنبی و غزل

الغزل عند المتنبی. مسعود فرهانی عرب. (پایان‌نامه). 1385.

متنبی و فرخی سیستانی

نقد تطبیقی دو قصیده از فرخی سیستانی و متنبی. غلام‌علی صادقی. (مقاله). 1391.

متنبی و فخر

تحلیلی بر موضوع فخر در شعر متنبی. هدی موسوی. (پایان‌نامه). 1389.

فخر در شعر متنبی. عزیز قلی‌پور. (پایان‌نامه). 1380.

الفخر فی شعر المتنبی. ملیحه فاضلی. (پایان‌نامه). 1384.

متنبی و فردوسی

بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسه‌ آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی؛ علی ایمانی؛ (کتاب)، 1385.

بررسی شخصیت سیف‌الدوله در اشعار متنبی و مقایسه‌ آن با شخصیت رستم در اشعار فردوسی؛ علی ایمانی؛  (پایان‌نامه). 1385.

مضامین رزمی شاهنامه فردوسی با شعر متنبی (جلد 1 و 2). فاطمه عبادی. (پایان‌نامه). 1389.

مقایسه اشعار حکمی متنبی و فردوسی. امرالله ابراهیمی اتانی. (پایان‌نامه). 1383.

مقایسه اشعار حکمی متنبی و فردوسی؛ امرالله ابراهیمی اتانی؛ (کتاب)، 1383.

مقایسه تصویرگری‌های حماسی فردوسی و متنبی. وحید سبزیان‌پور. (پایان‌نامه). 1380.

متنبی و قرآن

تأثیر قرآن و حدیث بر اشعار متنبی. زینب روستایی. (پایان‌نامه). 1382.

تأثیرپذیری متنبی از امثال و حکم قرآن در اشعار خود. محمد نادری. (پایان‌نامه). 1391.

مضامین قرآنی در حکم و امثال متنبی. ولی‌الله شجاع‌پوریان. (مقاله). 1379.

متنبی و قوم‌گرایی وی

بررسی عرب و متنبی. یوسف ذبیحی. (پایان‌نامه). بی‌تا.

الشخصیه العربیه فی شعر المتنبی. محمد نبهانی‌زاده. (پایان‌نامه). 1385.

النزعه القومیه فی شعر المتنبی. عدنان طهماسبی و محمود حیدری. (مقاله). 1429.

متنبی و کلیله و دمنه

مقایسه مضامین کلیله و دمنه‌ عربی و دیوان متنبی. طوبی احمدی. (پایان‌نامه). 1389.

متنبی و مدح

تجزیه و تحلیل و نقد و بررسی یكی از مدیحه‌های متنبی. محمد فاضلی. (مقاله). 1368.

تحقیق و بررسی مدح در دیوان ابوالطیب المتنبی. محمدتقی قنبری مرند. (پایان‌نامه). 1387.

مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او؛ امامی نصیر محله، اسماعیل؛ (کتاب)، 1380.

مدح در اشعار متنبی و ترجمه و شرح گزیده‌ای از مدایح او؛ امامی نصیر محله، اسماعیل؛ (پایان‌نامه). 1380.

المدح فی شعر المتنبی و میزاته. منصوره زرکوب. (مقاله). 1383.

متنبی و منوچهری

بررسی تطبیقی شعر منوچهری و متنبی. ابراهیم زارعی‌فر. (پایان‌نامه). 1383 - 1384.

متنبی و مولوی

امثال و حکم در آثار متنبی و مولوی. مرضیه سروش‌فرد. (پایان‌نامه). 1387 - 1388.

تأثر مضمونی خاقانی، مولوی، حافظ و صائب تبریزی از متنبی. احمد شعبانی میناآبادی. (پایان‌نامه). 1388.

مولوی و متنبی. سیدمحمدرضا ابن‌الرسول. (مقاله). 1386.

متنبی و ناصر خسرو

بررسی تطبیقی آزادگی و کرامت انسانی در شعر ناصر خسرو قبادیانی و متنبی شاعر عرب. زهرا کاظمی‌پور. (پایان‌نامه). 1388.

بررسی تطبیقی خردگرایی در اشعار متنبی و ناصر خسرو. زهرا احمدلو. (پایان‌نامه). 1389.

پژوهشی تطبیقی در آراء و اندیشه‌های ادبی، اعتقادی و اجتماعی ابوالطیب متنبی و ناصر خسرو. محمدعلی محمدی‌اسکی. (پایان‌نامه). 1384.

معانی غنایی مشترک در شعر ناصر خسرو و متنبی. احد پیشگر. (مقاله). 1390.

مقایسه نمونه‌هایی از اشعار حکمی متنبی و ناصر خسرو. اکرم علیخانی زیارتگاهی. (پایان‌نامه). 1385 - 1386.

نقد و بررسی اندیشه خردگرایی و آزاداندیشی در شعر متنبی شاعر عرب و ناصر خسرو قبادیانی. عبدالحسین فرزاد. (مقاله). 1384.

متنبی و نگرش وی به زندگی و مرگ

تصویر مرگ و زندگی در اشعار متنبی. حمیدرضا ازوغ. (پایان‌نامه). 1391.

متنبی و وصف

وصف در دیوان متنبی. فروغ صادقی قطب‌آبادی. (پایان‌نامه). 1387.

متنبی و هجا

الهجاء فی أشعار المتنبی. سید‌ابراهیم سعیدی. (پایان‌نامه). 1381.

هجو در اشعار متنبی. مجید فتوحی خرشتمی. (پایان‌نامه). 1387.

 

نتیجه

بر اساس پژوهش انجام‌گرفته، تألیفات و پژوهش‌های پیرامون متنبی که در ایران به چاپ رسیده (175 اثر)، به چهار صورت قابل تقسیم‌بندی است:

الف) تقسیم‌بندی ساختاری

بر این اساس تألیفات و پژوهش‌های انجام‌گرفته را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. پایان‌نامه‌ها (97 عدد).
2. مقالات (59 عدد).
3. کتاب‌ها (19 عدد).[18]

این تقسیم‌بندی به ما نشان می‌دهد که بیشترین تألیفات و پژوهش‌های انجام‌گرفته در قالب پایان‌نامه و سپس در قالب مقاله و در نهایت کتاب عرضه شده است.

ب) تقسیم‌بندی بر اساس زبان اثر

1. پایان‌نامه‌ها: 72 اثر فارسی، 25 اثر عربی.

2. مقالات: 53 اثر فارسی، 6 اثر عربی.

3. کتاب‌ها: 15 اثر فارسی، 4 اثر عربی.

بنابراین بیشتر آثار به زبان فارسی نگاشته شده و البته شمار نسبی آثار عربی در بخش پایان‌نامه‌ها به ترتیب بیشتر از كتب و مقالات است.

ج) تقسیم‌بندی تاریخی

بر این اساس تألیفات و پژوهش‌های انجام‌گرفته را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. تألیفات و پژوهش‌هایی که قبل از انقلاب به چاپ رسیده است (20 عدد).
2. تألیفات و پژوهش‌هایی که بعد از انقلاب به چاپ رسیده است (150 عدد).
3. تألیفات و پژوهش‌‌هایی که بی‌تاریخ اند (5 عدد).

این گونه تقسیم‌بندی به ما می‌نمایاند که بیشترین تألیفات و پژوهش‌ها بعد از انقلاب انجام گرفته است.

د) تقسیم‌بندی محتوایی

بر این اساس، تألیفات و پژوهش‌های انجام‌گرفته را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. تألیفات و پژوهش‌هایی که تنها به شرح زندگی، شرح چکامه‌های متنبی و بررسی یکی از جنبه‌های شخصیتی یا شعری وی پرداخته است (111 عدد).
2. تألیفات و پژوهش‌هایی که به تطبیق و مقایسۀ این شاعر نامی عرب با ادبا و شاعران فارسی‌گوی یا عربی‌سرای پرداخته است (64 عدد).

این‌گونه تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که بیشترین تألیفات و پژوهش‌ها به شرح زندگی و یا شرح چکامه‌های متنبی و یا بررسی یکی از جنبه‌های شخصیتی یا شعری وی پرداخته است.

 

نمودارهای دایره‌ای مربوط به تقسیم‌بندی‌ها

 

 

کتاب‌نامه

ابن رشیق قیروانی، ابوالحسن بن رشیق؛ العمدة فی محاسن الشعر وآدابه؛ پژوهش محمد محیی‌الدین عبدالحمید؛ قاهره: مطبعة السعادة، 1963م.

اسفندیاری، محمد؛ «آیین تدوین كتابشناسی»؛ آینه پژوهش. ش 35، ص 4 - 16.

افشار، ایرج؛ فهرست مقالات فارسی در زمینه تحقیقات ایرانی؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1384 ش.

بیگی، وجیهه و سیدمحمدرضا ابن‌الرسول؛ «کتابشناسی فخرالدین عراقی»؛ کتاب ماه ادبیات. ش 56 و 57، آذر و دی 1390. ص 76 - 83.

دودپوتا، ع. م؛ تأثیر شعر عربی بر تکامل شعر فارسی؛ ترجمه سیروس شمیسا؛ تهران: صدای معاصر، 1382ش.

رضایی هفتادری، غلام‌عباس و رقیه اسماعیلی کرکشه؛ کتابنامه پایان‌نامه‌های زبان و ادبیات عربی در سراسر کشور (2)؛ تهران: دانشگاه تهران، 1390.

شفیعی، عبدالله؛ کتابنامه پایان‌نامه‌های زبان و ادبیات عرب (کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌ها و آموزش عالی)؛ با مقدمه‌ دکتر ابوالحسن امین مقدسی؛ تهران: جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم،1382.

صبا، ایرج؛ «کتابشناسی‌ها: مقدمه‌ای بر شناخت و تدوین»؛ کتاب ماه کلیات. شهریور 1387، ص 42 - 51.

فاخوری، حنا؛ تاریخ ادبیات عربی؛ ترجمۀ عبدالمحمد آیتی؛ تهران: توس، 1361ش.

محفوظ، حسینعلی؛ متنبی و سعدی؛ تهران: انتشارات روزنه،1377ش.

•  

http://www.database.irandoc.ac.ir

http://www.ensani.ir

http://www.journals.ut.ac.ir

http://www.library.ui.ac.ir

http://www.magiran.com

http://www.nlai.ir

http://www.noormags.com

http://www.nosabooks.com

http://www.searchlib.ut.ac.ir

http://www.tc.iau.ir