۳۸۶۴
۰
۱۳۹۲/۱۰/۱۵

سر دین را برید بی دینی

پدیدآور: رسول جعفریان

خلاصه

مرور بر یک نسخه خطی است که نوعی باور مذهبی را در ماوراءالنهر در قبول یک جای خلفا و امامان (ع) نشان می دهد. دقیقا ریشه های این باور را نمی دانیم، اما هرچه هست از دیر باز شاید از قرن هفتم به صورت پراکنده وجود داشته است.

سالها پیش، وقتی «تاریخ تشیع در ایران» را می نوشتم، دریافتم که شمار زیادی از چهره‌های علمی قرن های هفتم تا دوازدهم هجری در ایران، آسیای صغیر، ماوراءالنهر و شبه قاره، همزمان باوری دارند که می شود نامش را تسنن دوازده امامی گذاشت.

این افراد، ضمن آن که سنی هستند و در فقه تابع مذهب حنفی یا شافعی‌اند، به دوازده امام نیز احترام وافر می‌گذارند و از آنان به عنوان امام یاد می کنند. طبعا این جدای از احترام تمامی اهل سنت به اهل بیت (ع) است. در این باره شواهد زیادی در کتاب تاریخ تشیع در ایران آورده‌ام. بعدها نیز ضمن مقالاتی دیگر، شواهد تازه‌ای که یافتم، نوشتم.
این روزها نسخه ای را یافتم که در آن شاهد جالبی بر وجود این باور در ماوراء النهر یا هند دیده می شود. یادداشت مزبور نشان از باور کسانی دارد که همزمان، خلفا و امامان (ع) را تا حضرت مهدی محترم شمرده و حتی تاریخ غیبت ایشان را هم باور دارند.
نسخه شماره 19177 مجلس شورای اسلامی، حاوی چندین رساله کلامی و دینی است که بر اساس قرائن موجود در نسخه در نیمه اول قرن سیزدهم هجری کتابت شده است. این مجموعه توسط شخصی به نام محمد حسن خادم العلماء  که علی القاعده باید در هند یا ماوراءالنهر کتابت شده است. مهر وی بارها و بارها در ابتدا و انتهای کتاب و نیز صفحاتی در میانه کتاب به خصوص در اواخر نسخه ها آمده است. تاریخ داخل مهر ظاهرا سال 1238 است. تاریخ 1232 هم در انتهای یکی از رسائل دیده می شود [فریم 31].

این رسائل عبارتند از:
شرح رساله در تحقیق تشبیه صلوة از ملاجلال دوانی [فریم 4 ـ 6]
شرح رساله وضعیه [7 ـ 31]
رساله «تواریخ پیغمبر صلی الله تعالی علیه و آله و اصحاب و مشایخ و ائمه و علماء دین رضی الله عنهم» [31 ـ 33 به مقدار چهار صفحه]
رساله فی بیان اللف و النشر [33 ـ 37]
هادیه فی علم النحو تصنیف مولوی مسعود ملتانی (فریم 38 ـ 45)
شرح رساله نفس الامر از خواجه نصیر الدین طوسی از جلال الدین دوانی
آنچه در این جا محل بحث ماست، همان چهار برگی است که روی آنها تاریخ وفات شماری از بزرگان اسلام را از پیامبر (ص) تا کسانی که تاریخ فوت آنان 1040 است، آورده است. خط و نوع آرایش صفحات چهارگانه با اوراق دیگر رساله متفاوت است. احتمال زیاد این اوراق اندکی قدیمی تر از رساله های کتابت شده در نیمه اول قرن سیزدهم هجری است و همان طور که گفته شد تاریخ فوت برخی از صوفیه تا سال 1040 در آن هست.
اسامی افراد که تاریخ فوت آنان آمده، به جز نام پیامبر، خلفا و امامان و برخی از ائمه مذاهب، غالبا از مشایخ صوفیه هستند. گفتنی است که بسیاری از تاریخها مشکل درستی دارد و لازم است تا در باره همه آنها تحقیق شود. در این صفحه، بجز نام پیغمبر، فاطمه، خلفا و امامان، از بایزید بسطامی و ابراهیم ادهم هم یاد شده و تاریخ فوت آنان آورده شده است.
صفحه اول این «تواریخ» اختصاص به پیامبر (ص)، خلفای اربعه، و امامان شیعه دارد. برای تعیین تاریخ ولادت و فوت آنان، اشعاری سروده شده که بخشی از این اشعار «ماده تاریخ»‌ است. برای برخی هم ماده تاریخ یک یا دو کلمه آورده بدون آن که شعری سروده شده باشد.
همان طور که در ابتدای بحث آوردم، کسی که این صفحات را نوشته، سنی صوفی است، و در پیامبر، و فاطمه زهرا، از خلفا به نیکی فراوان یاد کرده و سپس از تک تک امامان یاد کرده و همه اینها را در یک صفحه آورده است. البته در میان نام امامان، نام دو امام، یعنی امام محمد باقر (ع) و نام امام عسکری را فراموش کرده است. همان طور که اشاره شد، در باره سالهای ذکر شده در اینجا به عنوان تاریخ ولادت یا وفات، نمی‌توان مطمئن بود.  بنده از  اسامی و القاب عین آنچه را در نسخه بوده آورده ام.

101.jpg

 

تاریخ نبینا محمد صلی الله علیه
روز ولادت دوشنبه بود
چون ز دارالفناء‌ بدار بقا / رفت آن پادشاه هر دو سرا
باز گو سال نقل آن سرور / بدل ناتون و غم پرور
از ربیع نخست بود دویم / یا دهم یا مگر دو از دهم
چون شفیع الوری ز دنیا شد / شده تاریخ در ز دریا شد
بدل و جان چون محو بیواو شد / بیگمان سال نقل او «هو» شد
سال نقلش خرد بتعمیه خواند / از محمد زمانه خالی ماند
سال نقلش «23» ز عقل ثابت گشت / روح اکبر ز اهل بیت گذشت
و عمر، شصت و سه سال بود

ابی بکر صدیق
روز فوتش چهار شنبه بود
بیست و دویم جمادی اخری بود / که ز دارالفناش نقل نمود
عقل سال وصال او فرمود / در سن جود رفت صاحب جود
سال نقلش بتعمیه برخوان / حیف شد صدق از وراء نهان
عمر ایشان 63

حضرت عمر رضی الله عنه
عمر ایشان 63 سال بود
کرد شاهی بدولت و اقبال / نوزده روز شش ماه و ده سال
شنبه و غره محرم بود / چون شهادت چشید نقل نمود
سال نقلش خرد بحسرت خواند / وای صد وای عدل بیکس ماند
بس که در عدل سعی کوش بود / در سن کد رحلتش فرمود

عثمان جامع القرآن
عمر این خسرو عدالت و داد / هم نود گفته اند هم هشتاد
13 سال بر خلافت ماند
روز وفات ایشان جمعه 18 ذی حجه
چون که او دال خیر و احسان بود / در سن دال رحلتش فرمود
که وفا و حیا شد از عالم / سال نقلش بگو به درد و الم

علی کرم الله وجهه
عمر ایشان 63
د رماه صیام بیست و یکم فوت شدند

شش مه و چهار سال کرد روان / حکم امر خلافت آن سلطان
سال نقلش مه مغم منادی شد / که ز دوران علی اعلی شد
سال نقش دگر بتعمیه خوان / وای صد وای زیب شد ز جهان
شد رقم سال نقل آن اعظم / رفت صد حیف صاحب از عالم
باز سال شهادتش که جلیست / بیگمان آخر دو حرف علیست

بنت النبی فاطمة الزهراء
بعد شش ماه سید الکونین / نقل کرد آن حبیبه ثقلین
سیوم از رمضان بود که نقل کرد
سال وفاتش: ماند دنیا به ماتمش بیجان

امام حسن رضی الله عنه
بود تاریخ هفتم این مسعود / سفر در مه صفر فرمود
صبح یوم الخمیس نقل نمود
هاتفم گفت سال نقل امام / حیف آفاق ماند بی اسلام

امام حسین رضی الله عنه
سال نقلش بگفت غمگینی / سر دین را برید بی دینی

امام زین العابدین
سال ولادتش والا 38
سال نقلش خرد بماتم و غم / زد رقم ماه رفت از عالم [5؟]

[امام محمد باقر جا افتاده است]

امام جعفر صادق
سال نقلش مه جنان 149 [148 درست است]

امام موسی کاظم
سال ولادت او 128
امام ولی
سال نقلش بگفت عمده دین 183

علی رضا
سال نقلش صاحب ایمان
دیگر باختلاف: صاحب جنان

امام محمد تقی
تاریخ ولادت او صادق
نقل او سلخ ذی القعده و سه شنبه بوده تاریخ 220

امام محمد [؟ درست آن: علی] نقی
تاریخ ولادت او اکمل اکملی
تاریخ نقلش: نقی بود زیب دین
دیگر: ساکن عدن

[امام حسن عسکری جا افتاده است]

امام مهدی
سال ولادت او: دویمی عیسی
و تاریخ غیبتش: مهدی صاحب زمان باید[ بدون باید جمع می‌شود: 258]

102.jpg

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ

کتاب‌شناسی متنبی در ایران

فاطمه اشراقی - سیدمحمدرضا ابن‌الرسول

به منظور سهولت کار پژوهشگران، کتاب‌شناسی‌ای از تألیفاتی که درباره‌ متنبی این شاعر نامی عرب انجام گرف

منابع مشابه بیشتر ...

پنج سال نماز و روزه برای خودم بدهید بخوانند

رسول جعفریان

مروری بر چند یادداشت از کسی است که زندگیش را با نماز و روزه استیجاری می گذرانده و در آخر وصیت کرده ک

زندگی در اشرف مازندران در اواخر قرن ۱۱هجری، چگونه سپری می‌شد؟

رسول جعفریان

متن حاضر یادداشت های یک مهاجر به شهر اشرف مازندران طی سالهای 1080 هجری تا 1114 است. نویسنده ی این یا

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

ریاض الجنه زنوزی اثری دایرة المعارفی در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی

رسول جعفریان

در زمستان سال 1402 موفق شدیم یک چاپ عکسی از کتاب ریاض الجنه زنوزی که اثری دایره المعرافی در حوزه فره

مرز غلو و اعتدال در عقاید شیعه از دید یک دانشمند عصر صفوی «محمد یوسف بیک»

رسول جعفریان

نوشته حاضر، مقدمه این بنده خدا برای کتاب «معرفة الابرار و نور الانوار فی معرفة الائمة الاخیار ع (تأل