۳۵۸۸
۰
۱۳۹۲/۰۲/۲۹

نشانه ها 5

پدیدآور: رسول جعفريان

خلاصه

در اينجا مطالبي در باره يک مقتل ترکي از قرن شانزدهم ميلادي و نيز کتاب المدنيات و چند اثر ديگر سخن به ميان آمده است
20 . یک مقتل منظوم ترکی در باره کربلا از لامعی چلبی ( قرن شانزدهم میلادی)
آقای ارطغرل ارتکین از دوستان اهل ترکیه ما امسال به نمایشگاه آمده بود. سالهاست که به مطالعه در باره آثار فلسفی و هنری شیعی در آنجا مشغول است. یکی از جدیدترین آثار وی یک مقتل منظوم از قرن شانزدهم میلادی است. شبی به منزل آمد و با کمک خود ایشان معرفی زیر را برای این کتاب نوشتم:

مقتل آل رسول به ترکی عثمانی از قرن شانزدهم میلادی
سروده لامعی چلبی (م 938/ 1532)
این کتاب مقتل امام حسین (ع) است که به نظم ترکی عثمانی سروده شده و محل سرایش آن شهر بورسا بوده است. لامعی که آثار متعددی از جامی را به ترکی ترجمه کرده به نام ملای روم شناخته می شده است. وی نقشبندی بوده و به احتمال زیاد خانقاهی هم داشته است.
این کتاب شامل 988 بیت است و پیش از این چاپ نشده است. تألیف آن پیش از سال 933 بوده است؛ زیرا در آن سال، لامعی کتاب شرف الانسان از رسائل اخوان الصفا ترجمه کرده و ضمن آن از مقتل آل رسول خود یاد کرده است.
مصحح تنها از یک نسخه استفاده کرده که البته نسخه کامل آن منظومه بوده است. نسخ ناقص دیگری هم از این منظومه وجود دارد. سه نسخه از این اثر دارای نگاره های مینیاتوری است که نگاره های مزبور در چاپ حاضر نیامده اما به صورت مستقل ضمن یک کاتولوگ منتشر خواهد شد.
عاشق چلبی در کتاب مشاعر الشعراء گفته است که قاضی بورسا واعظ ملا عرب؛ خواندن مقتل الحسین را که به قول او مختصص اشق ها یعنی شیعیان بود ممنوع کرد. لامعی چلبی، مقتلی از منابع صحیح تدوین و گردآوری کرد و قاضی وقت آشچی زاده حسن چلبی و ملاعرب و سایر علما را جمع کرده و در مسجد جامع بورسا برای آنان خواند.
اسماعیل بلیغ در کتاب خود موسوم به «گلدسته» توضیحی در باره علت ممنون کردن خواندن مقتل توسط قاضی ملاعرب را بیان کرده است:
مروی است که در آن عصر واعظ عرب ترک مراعات ادب کرده و در مجالس و محافل خواندن مقتل حسین اقرب به کفر دانسته بود. لامعی مرحوم سوخته نایره غیرت شده کتاب مذکور را تنمیق نموده و در محضر قاضی شهر آشچی زاده و واعظ مزبور و آقایان و اشراف و جمهور در مسجد جامع بورسا بالای کرسی قرائت نموده و دخال مزبور را شایسته توبیخ و سزاوار تعزیز لسان کرده است.
روشن است که این اقدامات برای جلوگیری از نفوذ صفویان و شیعیان در نواحی بود.
شاعر در بین سروده های خود از واقدی، خواجه محمد پارسا (کتاب فصل الخطاب) ، و شواهد النبوه جامی به عنوان منابع خود یاد کرده است.
لامعی دراین کتاب از آراء مختلفی که علمای مختلف در باره لعن یزید گفته اند، بحث کرده است. اما خودش تأکید دارد که باید یزید را لعن کرد. جالب است که مخالفان اهل بیت را خارجی یا مارقه می نامد و این را مضمونر یک حدیث از رسول الله (ص) می داند. در این باره هم که گفته اند یزید توبه کرده است گوید: اگر این طور بود، باید وقتی سر امام حسین را آوردند، آنها را می کشت.
کتاب در ده مجلس برای ده روز محرم تنظیم شده است. در پایان بخشی را هم اختصاص به قیام مختار داده است.
به گفته مصحح در ترکی عثمانی، دست کم پنج کتاب مقتل دیگر شناخته شده است، اما باید بیش از اینها باشد و نیاز به جستجو در منابع خطی است.
کتاب در 160 توسط آقای ارطغرل ارتکین تصحیح و توسط انتشارات کوثر در استانبول در سال 2012 به مناسبت اربعین حسینی منتشر شده است.

21. کتاب المدنیات
آقای حجت الاسلام و المسلمین شیخ حسین واثقی سالهاست وقت خود را مصروف آثار شیعی در حرمین شریفین کرده و در میان مخطوطات و مطبوعات و اجازات و جز اینها می گردد تا نکته‌ای در باره حضور شیعیان در آن نواحی بیابد، ملاحظه کردم. قبلا مجموعه ای با عنوان التراث المکی منتشر کرده که البته مستدرکاتی هم دارد که در آخر همین مدنیات آمده است. اما مجموعه دو جلدی المدنیات، شامل شماری از رسائل فقهی و دینی و تاریخی و نکات و اسناد و قصاید بسیار مهم و جالب توجه است که به شیوه بسیار خوبی تصحیح و در اینجا آمده است. مجلد یکم که مجموعه ای است از ابن شدقم مدنی (سید محمد و سید علی و...) که از صاحب مدارک و صاحب معالم و دیگران پرسیده‌اند و بنابرین بیشتر فقهی و گهگاه تفسیری و عقایدی است. اما مجلد دوم، ضمن این که در آن هم برخی از این اسئله و اجوبه آمده، رسائل و قطعات دیگری در باره معارف شیعی در مدینه درج شده است. یکی از آنها رساله هدایة التصدیق الی حکایة ‌الحریق از فضل الله بن روزبهان خنجی است که سالها پیش عکس آن را آقای دانش پژوهش در یادنامه مینورسکی منتشر کرد که پایه چاپ فعلی در اینجاست و نام دانش پژوه هم آمده است. زمانی هم بنده به دلیل اهمیت آن، آن را ترجمه کرده و ضمن کارهای صفوی چاپ کردم. اکنون یک متن منقح از متن عربی آن در اینجا آمده است و فکر نکنم اصلا سعودی ها تاکنون چنین متن مهمی را دیده بودند. گزارش یاد شده مربوط به سال 886 است که حرم نبوی آتش گرفت و وقتی شش ماه بعد روزبهان خنجی معروف به مدینه رسید، گزارشهای مربوط به آن را گردآوری کرد و رساله حاضر را فراهم آورد که درست مثل یک اثر روزنامه نگارانه است. البته این اثر هیچ جنبه شیعی ندارد اما لابد جناب واثقی فکر کرده اند که چون مربوط به مدینه منوره است و نسخه هم در ایران، آن را در اینجا بیاورند. در لابلای اسئله و اجوبه گاه نکات تازه ای هست. مثلا این که از شیخ بهایی در باره ضروری بودن مهدویت در دین پرسیده و ایشان جواب داده که ضروری دین است و منکر آن اهل کفر مگر آن که شبهه محتمله برایش پیش آمده باشد که این جمله اخیر جالب است. یا مثلا از شهید ثانی در تعریف ناصبی پرسیده اند. ایشان پاسخ داده است که ناصبی کسی است که علنا دشمنی با یکی از ائمه (ع) می کند نه کسی که به طور کلی امامت آنها را قبول ندارد. این را مخالف حق گویند نه ناصبی. بنابرین «فالناصبی قلیل الوجود فی الدنیا». البته اگر چنین ناصبی یافت شود ذبیحه او حلال نیست و حکم مسلمان ندارد.


22. چند کتاب عربی در مطالعات شیعه شناسی و ایران شناسی
امسال هم در نمایشگاه کتاب شاهد آثار جدیدی در حوزه شیعه شناسی و ایران شناسی بودیم. البته نمایشگاه محدودتر شده و آثار جدید کمتر به آن می رسد. به علاوه، مشکلات سوریه سبب پراکندگی بسیاری از ناشرانی شده که پیش از این در این کشور رشته نشر را در دست داشتند. برخی به امارات رفته اند و برخی به مصر. لبنان در نشر همچنان فعال است. کتاب «التیارات السیاسیة فی ایران»‌ از فاطمه صمادی در سال 2012 منتشر شده و گزارشی است از جریان های سیاسی مهم در ایران وجود. از جریان های توده ای و مجاهد خلق قبل از انقلاب، تا ادبیات انقلاب اسلامی، احزاب ایرانی چپ و راست، حزب جمهوری و جامعه روحانیت ... تا آبادگران و بعد جریان چپ، حلقه کیان، حلقه آیین، سازمان مجاهدین انقلاب و کارگزاران و بسیاری دیگر.... تا جریان احمدی نژادی که گفتمانش نه دمکراسی بلکه عدالت بوده است. اساس کار نوعی تفسیر گفتمانی از گروه های مختلف با محوریت انقلاب و ولایت فقیه و دمکراسی و عدالت است.
نظریه فارسیة‌ التشیع بین الخدیعة و الخلط التاریخی و المؤامرة از صالح الطائی. این طائی ربطی به آقای نجاح الطائی ندارد که حرفهای عجیب در تاریخ اسلام می زند، اما این کتاب هم چندان جدی نیست. بحثی است معمولی در باره اصل تشیع و این که اساس ایرانی ندارد. این حرف اساسا درست است و گرچه قدمای از مستشرقین می گفتند و حتی ملل و نحل شناسان قدیم تشیع را با گرایش های ایرانی مرتبط می دانستند اما اساس تشیع عربی است و قبایل عربی مانند همدانی و اشعری و غیره در شهرهای مدینه و کوفه بر آن مذهب بوده اند.
کتاب شیعة العراق و بناء الوطن با عنوان فرعی «دراسة تاریخیة منذ ثورة الدستور حتی الاستقلال 1908 ـ 1932 باز هم نگاه تازه ای است به نقش شیعیان عراق در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی عراق. دوره که انقلاب عشرین عراق نیز در همین فاصله صورت گرفته است. محمد جواد مالک این کتاب را به هدف روشنگری از ماهیت قیام مردم عراق علیه انگلیس و مراحل مختلف آن نوشته است. سال 1932 زمانی است که عراق استقلال خود را بدست آورد و وارد جرگه جامعه ملل شد. این اثر رساله فوق لیسانس مولف در دانشگاه امام اوزاعی در بیروت بوده و در سال 1418 دفاع شده است. کتاب توسط عتبة‌ حسینیه در بیش از 950 صفحه چاپ شده است. عتبه یاد شده، اخیرا در کار نشر فعال شده و آثار خوبی را ارائه کرده است. به هر حال فضای جدید عراق کمک زیادی به شناساندن شیعه کرده و هر روز اثر تازه ای از این نمونه ها منتشر می شود. کتاب تاریخ القزوینی هم که در سی جلد توسط آقای جودت قزوینی نوشته و چاپ شده اثری بی مانند است که در نمایشگاه کتاب به بیش از چهار میلیون تومان عرضه می شد. شنیدم و نمی دانم درست است یا نه که یکی از موسسات تمام نسخی را که ناشر آورده بوده، یکجا خریداری کرده است.
دو اثر دیگر در حوزه شیعه شناسی به تازگی به نمایشگاه کتاب آمده بود. یکی الحراک الشیعی فی السعودیة «تسییس المذهب و مذهبة السیاسة» حرکت های شیعی در سعودی «سیاسی کردن مذهب و مذهب سیاسی». این اثر به وضعیت شیعیان سعودی و گرایش های سیاسی آنان طی سه چهار دهه اخیر پرداخته است. در آغاز دو بحث کلی در باره هویت تشیع و سیاست و یکی هم در باره مرجعیت آمده و در ادامه از وضعیت شیعه در دولت سعودی و نقش شرکت آرامکو در منطقه و مسائل طایفی مورد بحث قرار گرفته است. فصلی به جریان شیرازیها (مرحوم سید محمد شیرازی) اختصاص یافته و در بخش بعد ماجرای حزب الله حجاز که پس از انقلاب ایران در آنجا شکل گرفت و نقش حسن صفار بحث شده و در ادامه جریانهای معارض شیعی و فعالیت های خارج از کشور آنان بحث شده است. بحث ارتباط با ایران، شیعیان سعودی و بحث وطن گرایی آنان در آن کشور، وضعیت شیخ نمر و مباحثی از این دست در ادامه آمده که همه نشانگر آن است که کتاب در صدد است تا موقعیت شیعه را در سه چهار دهه اخیر نشان دهد. همین ناشر یعنی الشبکة العربیه للابحاث و النشر کتاب دیگری هم با عنوان «السلفیة الشیعیه و السنیه»‌ منتشر کرده که مروری است بر گرایش افراطی موجود در هر دو مذهب. کتاب الحراک الشیعی اثری قابل توجه است که باید دانشجوی موفق ما آقای دکتر قزوینی که پایان نامه خویش ایشان هم در همین مقطع و دوره است آن را به تفصیل معرفی و نقد کند.


23. آیا روایت شهربانو درست است؟
اختلاف بر سر این که شهربانو مادر امام سجاد علیه السلام بوده است یا خیر، به جز اخبار قدیمی در باره اصل قضیه، دست کم به کتاب عمده الطالب در قرن نهم باز می گردد.
نویسنده آن کتاب یعنی ابن عنبه که نسب شناس معروف است این مساله را انکار کرد و گفت که شیعیان امامی برای وصل کردن امامان خود به سلاطین ساسانی این خبر را مطرح می کنند.
اما واقعیت آن است که در متون قرن سوم مانند یعقوبی و بصائر و کافی این اخبار آمده است، زمانی که هنوز چنین حسی میان ایرانیان نبوده است. البته شاید بعدها در این باره تاکید بیشتری شده است. البته اخبار این سه منبع هم شاید آبشخورش از یک جا باشد نه تعدد نقل. منابع دیگر هم خبر را دارند و در این باره بحث کافی شده است.
سالها قبل استاد مطهری به نقد این اخبار پرداخت و آن اخبار را رد کرده نادرست خواند. این انکار هم برای آن بود که تشیع به ایرانی گری متهم نشود.
بعدها مرحوم سید جعفر شهیدی در این باره به تفصیل در کتابی که در باره امام سجاد (ع) نوشت بحث کرد و ایشان هم با استدلالهای مفصل تاریخی آن را رد کرده و اصل این اخبار را نادرست خواند.
این بود تا این که استاد مهدوی دامغانی رساله ای در این باره نوشتند که میراث مکتوب چاپ کرد. حضرتشان در این رساله به اثبات این خبر پرداختند و وجوه مختلفی را برای درستی آن بیان کردند.
... تا نوبت رسید به کتاب خانم ناهید طیبی که سالهاست در قم به تحقیقات تاریخی مشغول هستند و در باره زندگی ائمه و مادران آن بزرگواران پژوهش می کنند. این اثر سیصد صفحه ای اختصاص به این موضوع دارد و با ملاحظه استدلالهای سابقین نوشته شده و جدیدترین کار در این زمینه است.
فصل اول کلیات و مفاهیم،
فصل دوم شهربانو در کتب روایی،
فصل سوم شهربانو در کتب تاریخی،
فصل چهارم شهربانو در کتب فقهی و رجالی و انساب،
فصل پنجم نبردهای اعراب و ایران و سرنوشت یزدگرد،
فصل ششم: شهربانو افسانه یا واقعیت،
فصل هفتم نگاهی به شرح حال شهربانو،
فصل هشتم تاریخ رحلت شهربانو و بحثی پیرامون بی بی شهربانو در شهر ری. عجالتا این بحث در میان شیعیان اهمیتی دارد و بخشی از کارهای حوزه پژوهشی تاریخ اسلام را به خود اختصاص داده است.
نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

رساله در ردّ بر تناسخ از ملا علی نوری (م 1246)

به کوشش رسول جعفریان

یکی از شاگردان ملاعلی نوری (م 1246ق) با نام میرزا رفیع نوری (م 1250ق) که به هند رفته است، پرسشی در

مکتب درفرایند تکامل: نقد و پاسخ آن

آنچه در ذیل خواهد آمد ابتدا نقد دوست عزیز جناب آقای مهندس طارمی بر کتاب مکتب در فرایند تکامل و سپس پ

منابع مشابه بیشتر ...

مروری بر افکار ابوالفتوح رازی در کتاب رَوح الاحباب و رُوح الالباب

رسول جعفریان

کتاب روح الاحباب و روح الالباب اثر ابوالفتوح رازی ـ صاحب تفسیر روض الجنان «480 ـ 552» ـ به تازگی در

برهان المسلمین در توحید و فلسفه احکام و قوانین اسلام

رسول جعفریان

نویسنده کتاب برهان المسلمین که در سال 1307 خورشیدی نوشته و منتشر شده است، می کوشد تصویری از اسلام ار

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

اندر تعریف صحیفه پنجم از کتاب صحائف العالم

رسول جعفريان

گزارش و معرفی کوتاهی است از بخشی از کتاب صحائف العالم، اثری که تاکنون منتشر نشده است. در این فصل، اط

يک گزارش و سه سند در باره حجاج ايراني در راه جبل

رسول جعفريان

یش از یک هزار و سیصد سال، ایرانیانی که عازم حج بودند از راه جبل، به مکه می رفتند. این راه، حد فاصل ک